«Λίλιθ» του George MacDonald

«Λίλιθ» του George MacDonald

 Κριτική από τον Γιώργο Σκαγιάκο | 24 Ιουνίου 2019

Ξενόγλωσσος τίτλος: Lilith

Συγγραφέας: George MacDonald
Μετάφραση: Φώντας Κονδύλης
Πρόλογος: Μάκης Πανώριος
Εκδότης: Αίολος / 1994 – επανέκδοση 2018
ISBN: 978-960-726-768-9

Οπισθόφυλλο

Η Λίλιθ, σύμφωνα με τον πανάρχαιο εβραϊκό μύθο, υπήρξε η πρώτη γυναίκα του Αδάμ. Πλάστηκε μαζί με τον Πρώτο Άνθρωπο σε ένα ενιαίο ανδρόγυνο πλάσμα. Ο διαχωρισμός έγινε για να δοθεί στον Αδάμ μια σύντροφος. Το θηλυκό πλάσμα όμως που προήλθε μετά το διαχωρισμό, συνευρέθη με το Σατανά με αποτέλεσμα να αποκτήσει διαβολικά χαρακτηριστικά, και αυτό και οι απόγονοί του. Η Λίλιθ-Νύχτα είναι το πρώτο βαμπίρ.

Ο Σκοτσέζος ποιητής και συγγραφέας Τζορτζ Μακ Ντόναλντ (1824-1903) προσεγγίζει στο φανταστικό μυθιστόρημά του τη δική του Λίλιθ μέσα από το αρχέγονο σχήμα της. Είναι ωραία, σαγηνευτική αλλά και επικίνδυνη. Είναι η σκοτεινή βασίλισσα της Νύχτας. Ο ήρωας, περνώντας ένα κανάλι χρόνου, θα την συναντήσει σε μιαν άλλη διάσταση να περιβάλλεται από τέρατα, φαντάσματα, στοιχειωμένα δάση και αλλόκοτα όντα. Βιώνοντας τον εφιάλτη θα έρθει αντιμέτωπος με την Κόλαση και τους αγγέλους της σ’ μια μεγαλειώδη αναμέτρηση του Καλού με το Κακό σ’ ένα μνημειώδες έργο από έναν κλασικό της φανταστικής λογοτεχνίας.

Κριτική

«Κάποιος που δεν κοιμήθηκε ποτέ,
ποτέ δεν μπορεί να ξυπνήσει» 

Ο κύριος Βέην κληρονομεί την περιουσία του προσφάτως τεθνεώτος πατρός του. Ένα αγρόκτημα με ένα μεγάλο αρχοντικό που φιλοξενεί την τεράστια παλιά οικογενειακή βιβλιοθήκη. Ανάμεσα στα βιβλία, ένας παράξενος καθρέπτης και ένας περίεργος επισκέπτης. Μια φασματική μορφή. Ένα φάντασμα στην καθομιλουμένη που γρήγορα καταθέτει τα διαπιστευτήρια του. Με την μορφή ενός Κόρακα, ο παλιός βιβλιοθηκάριος της οικογένειας Βέην, οδηγεί τον νεαρό πρωταγωνιστή της ιστορίας με πύλη τον καθρέπτη σε ένα ταξίδι, πέρα από τις διαστάσεις και τον Χρόνο. 

Η Βικτωριανή περίοδος τα είχε όλα.
Από τον Dickens μέχρι τον Jack, τον Ripper και από τον μεγάλο λιμό της Ιρλανδίας μέχρι τον John Ruskin. Όλα σε ένα μεγάλο πακέτο, που χρειαζόταν καιρός για να αποδομήσει κάποιος το περιεχόμενο του. Οι υποψιασμένοι, από καιρό, είχαν τραβήξει τους σκονισμένους φιόγκους και είχαν λύσει τις κορδέλες που το κρατούσαν κλειστό. Ορισμένοι έψαξαν επιφανειακά και βρήκαν εκείνες τις “post mortem” φωτογραφίες που εκείνη την εποχή ήταν trend. Κάποιοι άλλοι πάλι, ανακάλυψαν βιβλία. Τα διάβασαν και ως δια μαγείας ένα πράγμα, διαπίστωσαν ότι οι νεότερες ιστορίες που ευλαβικά προσκυνούσαν, είχαν τις ρίζες τους εκεί. Σε εκείνη την περίοδο.
Αρκετά πράγματα αναθεωρήθηκαν, γιατί πώς να το κάνουμε αγαπητέ αναγνώστη, η εξέλιξη χωρίς την αναθεώρηση, θα ήταν γκαζόζα χωρίς ανθρακικό και ο George MacDonald είναι ένα από τα συστατικά που συνθέτουν αυτήν την εξαιρετική γκαζόζα.
Γεννήθηκε στην Σκωτία στο 1824 και μεγάλωσε σε μια Προτεσταντική οικογένεια. Ο μύθος λέει πως από νωρίς εξέφρασε την αντίθεση του, στην λογική ενός Θεού που θα «έσωζε» μόνο τους Εκλεκτούς. Αυτή ήταν η άποψη των Προτεσταντών του Εκκλησιάσματος (Congregational Church)*
Για να διασκεδάσουν τις αντιδράσεις του, του εξηγούσαν ότι ανήκε στους Εκλεκτούς. Αν κρίνουμε από την στάση ζωής που επέλεξε στο μέλλον, μάλλον οι προσπάθειες των οικείων του, να τον πείσουν ότι ανήκει στους «Εκλεκτούς» δεν ήταν πετυχημένες. Γίνεται κληρικός αλλά τα σπάει με το εκκλησιαστικό συμβούλιο που θεωρεί ότι τα κηρύγματά του, δεν αρμόζουν στο δόγμα του Καλβινιστικού προτύπου.
Στα μέσα του 19ου αιώνα, η συγγραφική του διαδρομή ξεκινά με ποίηση και το 1858 γράφει και εκδίδει το πρώτο του μυθιστόρημα –Phantastes: Α Fairy Romance for Men and Women- που διεκδικεί την θέση του πρώτου σύγχρονου Fantasy μυθιστορήματος. Όπως όλα τα όμορφα πράγματα που βρίσκονται σε φάσης γέννησης, εκείνη την εποχή δεν υπήρχε τέτοιο είδος. Κάπου στον 20ο αιώνα και στα μέσα της δεκαετίας του ’60 –η εποχή της μεγάλης αναθεώρησης- το έργο του MacDonald επανεξετάζεται. Κάποιοι –εκείνοι οι υποψιασμένοι που λέγαμε στην αρχή- ήδη έχουν δεχθεί την επιρροή του. Ανάμεσα τους ο Τόλκιν και ο Τσέστερτον.

Η «Λίλιθ» (Lilith: A romance) είναι το τελευταίο μυθιστόρημα του George MacDonald. Εκδόθηκε το 1895 όταν ήδη ο φίλος και προστατευόμενος του, ο Λούις Κάρολ (Lewis Caroll, 1832-1898) είναι πασίγνωστος για την «Αλίκη στην Χώρα των Θαυμάτων». Πολλοί υποστήριξαν ότι ο καθρέπτης στην μεγάλη βιβλιοθήκη του κύριου Βέην, αποτελεί ευθεία αναφορά στο sequel της Αλίκης (Alice though the Looking glass-1871) και υπάρχει μια αλήθεια σε αυτό, αφού ο ενθουσιασμός των παιδιών -έντεκα είχε- του MacDonald στις αφηγήσεις του Caroll –όταν η «Αλίκη» ήταν στα σπάργανα- αποτέλεσε παρότρυνση για την έκδοση του βιβλίου.
Όμως η πραγματική αλήθεια βρίσκεται πιο βαθιά και αυτή δεν είναι τίποτε λιγότερο από τις θεολογικές επιρροές που άσκησε στον MacDonald,o Γιάκομπ Μπέμε (Jacob Bohme, 1575-1625) O εν λόγω κύριος εισήγαγε την γνωστική σκέψη στον σύγχρονο κόσμο. Σε ένα από τα συγγράμματά του αναφέρει τον καθρέπτη ως την «περιοχή των επτά διαστάσεων», φράση που χρησιμοποιείται αυτούσια στην «Λίλιθ»
Η ιστορία της Λίλιθ τώρα, ξεκινά πριν από αρκετές χιλιάδες χρόνια. Υπάρχουν δύο επικρατέστεροι μύθοι που σχετίζονται με τον βίο και την πολιτεία της. Ο πρώτος και παλαιότερος ανήκει στην μυθολογία των Σουμέριων. Η Λίλιτου ζει στο δέντρο Χαλούπου. Το δέντρο αυτό το έχει φυτέψει η Ινάνα (κατά πολλούς η Ινάνα και η Λιλιτου είναι το ίδιο πρόσωπο) στον ιερό κήπο της. Εκεί ζούσε και το φίδι που δεν γητευόταν , η Αντχού, το πουλί με τα μωρά του. Το φίδι , το πουλί και τα μικρά του είναι τα στοιχεία της Φύσης που η Λίλιτου πρέπει να προσφέρει στην Ινάνα. Η Ινάνα όμως δεν είναι έτοιμη για την προσφορά και ως αποτέλεσμα, ο Γκιλγκαμές μετά από την πρόσκληση της Ινάνα, κόβει το δέντρο σκοτώνοντας το φίδι ενώ η Άντχου πετά μακριά με τα παιδιά της. Η Λίλιτου φέυγει για τους έρημους τόπους. (Το έπος του Γκιλγκαμές / 3. Ιστάρ και Γκίλγκαμες– Ν.Κ.Σάνταρς, μετ. Π.Ροδάκης εκδ. Καστανιώτη/ 1977).
Ο MacDonald βασίζει την «Λίλιθ» στην δεύτερη και νεότερη εκδοχή του μύθου, εκείνη που περιέχεται σε δύο βιβλία. Στο Ζοχάρ (13ος αι. μ.Χ.) του Ραβίνου Μοses De Leon και στο The Alphabet of Ben Sira (Ανωνύμου- Μεσαίωνας) όπου λίγο πολύ η Λίλιθ εμπλέκεται στην βιβλική Γέννεση. Παρεξήγηση ή όχι (δεν με νοιάζει κιόλας), όλα ξεκινούν από εδώ:

Και εποίησεν ο θεός τον άνθρωπον,
κατ’ εικόνα θεού εποίησεν αυτόν,
άρρεν και θήλυς εποίησεν αυτούς.(Γεν.Α. 27)

όπου κατά πολλούς φαίνεται ευκρινέστατα, ότι ο Άνθρωπος ή Αδάμ αλλά και ο Θεός είναι πλασμένοι ως ανδρόγυνοι. (σχόλιο: αυτό συμβαίνει όταν ερμηνεύεις αποσπασματικά οτιδήποτε) Όπως και να έχει κάποια στιγμή, το ανδρόγυνο διαχωρίζεται ώστε να μπορεί να συνευρίσκεται , όπως όλα τα πλάσματα της Εδέμ. Την στιγμή του διαχωρισμού, το ατελές πλάσμα (η θηλυκή πλευρά του Αδάμ) δέχτηκε την επίδραση του Σατανά οπότε και η μετέπειτα συνεύρεση τους γεννά τερατόμορφα πλάσματα. Η Λίλιθ εγκαταλείπει την Εδέμ και καταφεύγει στους έρημους τόπους, όπου και κάνει σχέση με τον Διάβολο. (ίσως όχι ακριβώς σχέση..it’s complicated) 

Αυτές οι παραπάνω παράγραφοι ήταν μόνο ένα δείγμα που αφορά στο πόσο μακριά μπορεί να φτάσει κάποιος, που θέλει να κατανοήσει την πεμπτουσία της ιστορίας του MacDonald. Όχι! (κατηγορηματικό κιόλας). Δεν πρόκειται να σας ζαλίσω παραπάνω με σημειολογικές αναλύσεις.
Στο πιο σκοτεινό και βαθύτερο απ’ όλα τα βιβλία του, ο MacDonald χρησιμοποιεί τον «απόκρυφο» μύθο της Λίλιθ ως μανιφέστο της καθημερινής μάχης που όλοι εμείς οι αμαρτωλοί θα δώσουμε. Η Ουσία του Ανθρώπου . Η Ουσία της Λογοτεχνίας του Φανταστικού. Δική μου συμβουλή : Απολαύστε το. 

ΠΗΓΗ: nyctophilia.gr