«Εργοστάσιο Εφιαλτών» - Η μηδενιστική μυθοπλασία του Thomas Ligotti

του Παύλου Γκάσταρη

(Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Λαρισαϊκά Γράμματα», τεύχος 1, 2001, σελ. 139-140)

Εδώ και δυο περίπου χρόνια κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις ΟΞΥ η εξαίσια συλλογή διηγημάτων και νουβελών φαντασίας και τρόμου με τίτλο «Εργοστάσιο Εφιαλτών» (Nightmare Factory) του Αμερικανού συγγραφέα Thomas Ligotti. Πρόκειται για την πιο πολυβραβευμένη συλλογή διηγημάτων στην ιστορία της λογοτεχνίας του  φανταστικού.

   Ο Thomas Ligotti γεννήθηκε στις 9 Ιουλίου του 1953 στο Detroit του Michigan, όπου διαμένει μέχρι και σήμερα. Σπούδασε στο Wayne State University και ακολούθως εργάστηκε στον εκδοτικό οίκο The Gale Group. Εμφανίστηκε στο χώρο της λογοτεχνίας του φανταστικού στα μέσα της δεκαετίας του ’80 και γρήγορα απέσπασε το θαυμασμό του αναγνωστικού κοινού, των κριτικών και των σημαντικότερων συγγραφέων έργων τρόμου.

Σύμφωνα με τον ίδιο, οι συγγραφείς που τον επηρέασαν περισσότερο είναι οι E.A. Poe, H.P. Lovecraft, Giacomo Leopardi, Bruno Schulz, Vladimir Nabokov, Jorge Luis Borges, Raymond Chandler, Dino Buzzati, Hagiwara Sakurato, E.M. Cioran και Samuel Beckett.

    Το έργο του εμπεριέχει ένα περίτεχνο λογοτεχνικό στυλ, με κύρια συστατικά τον σουρεαλισμό, το υπερφυσικό, το παράξενο, τη γοτθική ασφυκτικότητα και την υπαρξιακή φιλοσοφία. Σ’ όλο του το έργο ο «μυημένος» αναγνώστης θα εντοπίσει στοιχεία από τον «κοσμικό τρόμο» του Lovecraft, τον μακάβριο λυρισμό του Poe, τον πεσιμισμό του Kafka, την υπαρξιακή αγωνία του Buzzati και την ονειρική ατμόσφαιρα του Borges. Πάνω απ’ αυτά όμως δεσπόζει το ιδιαίτερο προσωπικό του ύφος.

   Οι χαρακτήρες των ηρώων των έργων του σκιαγραφούνται αμυδρά, ενώ οι ίδιοι παραμένουν συνήθως δέσμιοι ενός αναπόφευκτου Πεπρωμένου. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς είναι καλλιτέχνες οι οποίοι, λόγω της ευαίσθητης φύσης και του εκκεντρικού ενίοτε χαρακτήρα τους, είναι οι πλέον κατάλληλοι ήρωες για τις φανταστικές ιστορίες του.

  Πολλές από τις ιστορίες διαδραματίζονται σε νεφελώδεις και ακαθόριστες ιστορικά και γεωγραφικά περιοχές, όπου συχνά πλανιέται μια ακατονόμαστη και μη εντοπιστική απειλή.

  Στα διηγήματά του ο αναγνώστης δε θα συναντήσει φαντάσματα, βρυκόλακες, λυκάνθρωπους, serial killers και άλλων ειδών τέρατα που κυριαρχούν τόσο στην κλασική όσο και στη σύγχρονη λογοτεχνία τρόμου. Απλά καθημερινά γεγονότα, μεγάλα μεταφυσικά ερωτήματα και υπαρξιακές αγωνίες αποτελούν εδώ το υλικό για τη δημιουργία κάποιων ανεπανάληπτων ιστοριών τρόμου.

  Το έργο του χαρακτηρίζεται, τόσο από τον ίδιο όσο και από άλλους κριτικούς, ως «μηδενιστική μυθοπλασία». Όπως έγραψε η εφημερίδα “The Times”  «Ο Ligotti επικαλείται τους εφιάλτες με την μαεστρία του H.P. Lovecraft. Η ονειρική ατμόσφαιρα -των σκοτεινών έρημων δρόμων  και των καθημερινών αντικειμένων που μυστηριωδώς αποκτούν μια καβαλιστική οντότητα – περικλείει τον αναγνώστη για πολλή ώρα αφότου αυτός έχει κλείσει το βιβλίο». Ο ίδιος παραδέχεται ότι τα έργα του μαέστρου της Σκοτεινής Φαντασίας, H.P. Lovecraft, επηρέασαν βαθύτατα τη συγγραφική του καριέρα.

  O Ligotti, μέχρι τώρα, δεν έχει γράψει κανένα μυθιστόρημα, παρά μόνο διηγήματα και νουβέλες, τα οποία όμως συγκαταλέγονται ανάμεσα στα αριστουργήματα της σύγχρονης λογοτεχνίας τρόμου και κοσμούν πολλές ανθολογίες του είδους. Έχει γράψει, επίσης, ένα επεισόδιο για την πασίγνωστη τηλεοπτική σειρά φαντασίας και τρόμου X-Files.

  Σχετικά με τις απόψεις του Ligotti για το γοτθικό τρόμο και τη συγγραφή ιστοριών του υπερφυσικού ας διαβάσουμε μερικά αποσπάσματα από το υπέροχο διήγημα -που αποτελεί παράλληλα και ένα εξαιρετικό δοκίμιο- «Σημειώσεις για τη συγγραφή τρόμου: Μια ιστορία»:

«…Μεταμορφώνοντας τα φυσικά βάσανα σε υπερφυσικά, βρίσκουμε τη δύναμη να αναγνωρίσουμε και να αρνηθούμε ταυτοχρόνως τον τρόμο τους, να τα απολαύσουμε και να υποφέρουμε απ’ αυτά την ίδια στιγμή. Παρ’ όλα αυτά, αυτό που κάνει πιο ελκυστικό το υπερφυσικό δεν είναι το γεγονός πως ο τρόμος του είναι πραγματικός ή μη πραγματικός, αλλά πως, κατά κάποιον παράδοξο τρόπο, είναι και τα δύο μαζί. Όντως, η φαντασία δεν κάνει τέτοιες διακρίσεις, γιατί αυτή είναι το αστέρι των ονείρων που γύρω του περιστρέφονται ωχρές οι φτωχές εικόνες της «πραγματικότητας».

 «…Τα πλεονεκτήματα της παραδοσιακής γοτθικής τεχνικής, ακόμη και για τον τωρινό συγγραφέα, είναι δύο. Πρώτον, πως τα υπερφυσικά συμβάντα, από μόνα τους, δεν δείχνουν τόσο ανόητα σε μια γοτθική ιστορία όσο σε μια ρεαλιστική, από τη στιγμή που η δεύτερη ακολουθεί τη σκληροπυρηνική σχολή της πραγματικότητας ενώ η πρώτη δεν αναγνωρίζει παρά το Πανεπιστήμιο των Ονείρων…. Δεύτερον, μια γοτθική ιστορία χώνεται κάτω από το πετσί του αναγνώστη και μένει εκεί με πολύ μεγαλύτερη επιμονή απ’ ότι άλλα είδη ιστοριών. Φυσικά πρέπει να είναι σωστά φτιαγμένη, ό,τι  κι αν σημαίνουν οι λέξεις σωστά φτιαγμένη…».

  Αξίζει να σημειωθεί η συνεργασία του Ligotti με την βρετανική μπάντα Current 93, της οποίας επικεφαλής είναι ο μουσικός David Tibet. Ο Tibet είναι  θαυμαστής του Ligotti, ενώ η μουσική των Current 93 έχει επιρροές από το έργο του. Το είδος μουσικής των Current 93 χαρακτηρίζεται ως “Apocalyptic Folk” και ανήκει στο ευρύτερο είδος της Gothic/Industrial μουσικής. Αρκετά από τα άλμπουμ του συγκροτήματος περιέχουν αποσπάσματα από κάποια διηγήματα του Ligotti, τα οποία διαβάζει ο ίδιος ο συγγραφέας. Τα κομμάτια αυτά αποτελούν «ονειρικούς μονόλογους», που συνοδεύονται από τη μοναδική μουσική των Current 93. Στο τελευταίο κομμάτι του άλμπουμ τους “All the pretty little horses” ο ίδιος ο Ligotti απαγγέλει ένα ποίημα από το διήγημά του “Les Fleurs”:

Σε μένα στην Εδέμ δε θα’ ρθεις

Σε μια αγροικία για να ζήσεις με τρελές στρεβλές

μαρκίζες.

Στο δικό σου χαρούμενο σπίτι θες μόνη

να μείνεις.

Όταν τη γάτα σου μέσα βάζεις, τα φώτα

μη σβήνεις!

Κάτι τρέχει, τρυπώνει, στη γωνιά του

βολικά χωμένο, κοιτάζει,

κάτι από τον παράδεισο σταλμένο,

που δύσκολα παραδείσιο μοιάζει:

Με γλώσσες που ανθίζουν, χιμούν,

γλείφουν, γλείφουν. Και χάνονται!

   Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η ελληνική έκδοση της συλλογής διηγημάτων «Εργοστάσιο Εφιαλτών» δεν είναι πλήρης. Από τα 45 διηγήματα και νουβέλες της πρωτότυπης ανθολογίας, η ελληνική έκδοση περιλαμβάνει περίπου τα μισά. Τα διηγήματα αυτά αποτελούν ένα εξαιρετικό αντιπροσωπευτικό δείγμα από το πλούσιο έργο του ταλαντούχου συγγραφέα.

Oι σημαντικότερες συλλογές διηγημάτων και νουβελών του Ligotti είναι οι παρακάτω:

·         Songs of a Dead Dreamer, New York, Carroll & Graf, 1990

·      Grimscribe: His Lives and Works, New York, Carroll & Graf, 1991

·         Noctuary, New York, Carroll & Graf, 1994

·    The Agonizing Resurrection of Victor Frankenstein & Other Gothic Tales, Silver Salamander Press, 1994

·      The Nightmare Factory, New York, Carroll & Graf, 1996

·    In a Foreign Town, In a Foreign Land, London: Durto, 1997 (συνοδεύεται από ομότιτλο CD με μουσική των Current 93).

Current 93 with Thomas Ligotti: In A Foreign Town, In A Foreign Land - His Shadow Shall Rise to A Higher Place (Dark Ambient, 1997)