Το στρες συνυπεύθυνο για πολλές ασθένειες

13/03/2019

Το χρόνιο στρες, με τις δράσεις του στο ανοσοποιητικό σύστημα, μας καθιστά ευάλωτους σε ορισμένες λοιμώξεις, όπως το κοινό κρυολόγημα και η φυματίωση, και σε ορισμένους καρκίνους, όπως του παχέος εντέρου • Με την υπογραφή του Μιχάλη Κεφαλογιάννη

Το στρες είναι κάτι που όλοι μας έχουμε νιώσει και για πολλούς αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας. Οι γρήγοροι ρυθμοί, οι πιεστικές συνθήκες εργασίας, θέματα υγείας και άλλες προκλήσεις μπορεί να προκαλέσουν στρες. Ενώ σε μικρό ποσοστό το στρες μπορεί να είναι εποικοδομητικό, ακόμα και δημιουργικό, όταν υπερβαίνει κάποια όρια, μπορεί να πυροδοτήσει μεταβολές που προάγουν την εκδήλωση σοβαρών σωματικών και ψυχικών παθήσεων. 

Οι βλάβες που προκαλεί το στρες, οξείες ή χρόνιες, είναι ανάλογες με τις γενετικές και επιγενετικές αδυναμίες μας, που μας καθιστούν ευάλωτους σε παθολογικές καταστάσεις.
«Γνωρίζουμε σήμερα ότι η εμβρυϊκή ηλικία, τα πέντε πρώτα χρόνια της ζωής και η εφηβεία είναι περίοδοι ιδιαίτερα ευάλωτες στο στρες και καθορίζουν πώς θα είναι η ψυχική και η σωματική υγεία μας αργότερα στην ενήλικη ζωή.

Οι μακροχρόνιες δράσεις του στρες σε αυτές τις περιόδους συνδέονται με αλλαγές στην έκφραση πολλών γονιδίων και λέγονται επιγενετικές» εξηγεί ο Γιώργος Π. Χρούσος, ομότιμος καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας, διευθυντής στο Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Υγείας Μητέρας, Παιδιού και Ιατρικής Ακριβείας.

Όπως αναφέρει, το στρες χωρίζεται σε οξύ, δηλαδή περιορισμένης διάρκειας, και χρόνιο, δηλαδή παρατεταμένης διάρκειας.

Παθολογικό ή φυσιολογικό;

Το στρες είναι φυσιολογικό και δεν μας βλάπτει όταν προκαλείται σε οξείες στρεσογόνες καταστάσεις. Το χρόνιο στρες, όμως, συνήθως είναι παθολογικό και αυτό πρέπει να αποφεύγουμε ή να διαχειριζόμαστε. Φυσικά, όμως, και το «καλό» στρες μπορεί να βλάψει κάποιον του οποίου ο οργανισμός και το καρδιαγγειακό σύστημα έχουν καταπονηθεί χρόνια, όπως, για παράδειγμα, ένα οξύ υπερτασικό επεισόδιο μπορεί να οδηγήσει κάποιον στον θάνατο.

«Το οξύ στρες μπορεί να πυροδοτήσει επεισόδια ορισμένων οξέων νόσων, όπως, για παράδειγμα, ένα επεισόδιο άσθματος, εκζέματος, κνίδωσης, έναν πονοκέφαλο τάσης ή μια ημικρανία, ένα υπερτασικό επεισόδιο, ένα ψυχωσικό φαινόμενο. Το στρες, από την άλλη μεριά, όταν είναι χρόνιο, οδηγεί στα λεγόμενα χρόνια, μη μεταδιδόμενα ψυχικά και σωματικά νοσήματα» προσθέτει ο κ. Χρούσος. Στα ψυχικά νοσήματα υπάγονται το άγχος, η κατάθλιψη, τα λεγόμενα ψυχοσωματικά νοσήματα, η χρήση εξαρτητικών ουσιών, οι συμπεριφορές κινδύνου, οι συμπεριφορικές εξαρτήσεις, η αϋπνία, ο χρόνιος πόνος και η χρόνια κόπωση.

Από την άλλη, τα σωματικά χρόνια νοσήματα που προκαλούνται από το χρόνιο στρες συμπεριλαμβάνουν την παχυσαρκία, το καρδιομεταβολικό σύνδρομο, την υπέρταση, τον σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 «των ενηλίκων», την άπνοια του ύπνου, το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών, την οστεοπενία και την οστεοπόρωση και την ελάττωση της μυϊκής μάζας. «Σημειωτέον ότι τα νοσήματα αυτά είναι οι κυρίως παθήσεις της εποχής μας, που μας ταλαιπωρούν και στο τέλος μάς σκοτώνουν» τονίζει ο ίδιος.

Το χρόνιο στρες με τις δράσεις του στο ανοσοποιητικό σύστημα μας καθιστά ευάλωτους σε ορισμένες λοιμώξεις, όπως το κοινό κρυολόγημα και η φυματίωση, και σε ορισμένους καρκίνους, όπως του παχέος εντέρου.
«Ευτυχώς, η επίδραση του χρόνιου στρες στα λοιμώδη νοσήματα και στον καρκίνο είναι πολύ περιορισμένη, αν και όχι αμελητέα» λέει χαρακτηριστικά ο κ. Χρούσος.
Τέλος, το χρόνιο στρες επηρεάζει την εμφάνιση και την πορεία των αυτοάνοσων νόσων, οι οποίες όμως έχουν τη δική τους παθολογία, που μπορεί να εκφραστεί σε περιόδους στρες ή, ακόμα πιο κοινά, σε περιόδους μετά τη λύση ενός παρατεταμένου στρες.

Ο μηχανισμός

Φυσιολογικά υπάρχει ένας ημερήσιος ρυθμός που καθορίζει την καθημερινή λειτουργία μας.
Όπως εξηγεί ο κ. Χρούσος, είμαστε φτιαγμένοι για να δουλεύουμε και να στρεσαριζόμαστε τις πρωινές ώρες. Αυτό συμβαίνει διότι το σύστημα, που οξέως μας βοηθάει να αντεπεξέλθουμε το στρες, είναι προγραμματισμένο να διεγείρεται τις πρωινές ώρες (αρχίζει κατά τις 3 ή τις 4 το πρωί) και να καταλαγιάζει τις βραδινές και νυκτερινές ώρες. Το σύστημα αυτό λέγεται «σύστημα του στρες» και σχετίζεται με την έκκριση ορμονών, την κορτιζόλη και τις κατεχολαμίνες (νορεπινεφρίνη και επινεφρίνη).

Το σύστημα του στρες συμπεριλαμβάνει και ένα σημαντικό νευρωνικό δίκτυο στον εγκέφαλο, το δίκτυο της εγρήγορσης, που ρυθμίζεται και από τα κέντρα του ύπνου. Στο οξύ στρες έχουμε διέγερση του συστήματος του στρες, το οποίο μέσω των δύο αξόνων του και των ορμονών του μπορεί να πυροδοτήσει οξέα νοσηρά επεισόδια, ανάλογα με τις βιολογικές αδυναμίες και ευαισθησίες κάθε ατόμου. Στο χρόνιο, όμως, στρες γίνεται κάτι τελείως διαφορετικό.

«Το σύστημα του στρες δεν καταλαγιάζει το βράδυ, όπως θα έπρεπε, αλλά αντίθετα απορυθμίζεται και παράγει τις ορμόνες του στρες τις βραδινές ώρες, κατά τις οποίες φυσιολογικά λαμβάνει χώρα η επιδιόρθωση όλων των ιστών μας, συμπεριλαμβανομένων του εγκεφάλου και των αγγείων μας. Δυστυχώς, η κορτιζόλη είναι μια καταβολική ορμόνη, η οποία μας βοηθάει τις πρωινές ώρες, αλλά έχει καταστροφικές δράσεις τις βραδινές και νυχτερινές ώρες» επισημαίνει ο κ. Χρούσος.

Επομένως, όταν το στρες διαρκεί όλη την ημέρα, χρονίζει και γίνεται βλαπτικό μέσω της δράσης των ορμονών της κορτιζόλης και των κατεχολαμινών. Από την άλλη μεριά, υπάρχει και ένας δεύτερος μηχανισμός, που ενεργοποιεί τη φλεγμονή. «Οι δύο κατεχολαμίνες που εκκρίνονται στο στρες προκαλούν έκκριση μιας ορμόνης του ανοσιακού συστήματος, δηλαδή μιας κυτοκίνης, που λέγεται ιντερλευκίνη-6. Συνεπώς, κάθε φορά που στρεσαριζόμαστε παράγουμε και μια ορμόνη της φλεγμονής. Επιπλέον, το χρόνιο στρες, μέσω της καθημερινής δράσης της κορτιζόλης, οδηγεί σε αύξηση του λίπους του σώματος, ιδιαίτερα του λεγόμενου σπλαχνικού λίπους, το οποίο από μόνο του παράγει φλεγμονώδεις κυτοκίνες, παρόμοιες με την παραπάνω ιντερλευκίνη 6» υπογραμμίζει ο ίδιος.

Γιατί εμφανίζουμε στρες

Οτιδήποτε διαταράσσει την ισορροπία της ψυχής μας ή του σώματός μας είναι στρεσογόνο.
Ο Επίκουρος μιλούσε για «της ψυχής και της σαρκός ευσταθές κατάστημα». Το στρες, η κακή διατροφή, η απουσία άσκησης, η έλλειψη κανονικότητας στις δραστηριότητες, ακανόνιστα γεύματα, ελλιπής ύπνος, όλα διεγείρουν μηχανισμούς του στρες και της φλεγμονής που μας γερνούν πρόωρα και μας νοσούν.

Οι μελέτες δείχνουν ότι τα σημαντικότερα χρόνια στρεσογόνα ερεθίσματα είναι τα ψυχοκοινωνικοοικονομικά, που πηγάζουν από τον τρόπο με τον οποίο μια κοινωνία επηρεάζει το άτομο. «Η φτώχεια, η κοινωνική ανισότητα, η έλλειψη δικαιοσύνης, η ανασφάλεια, το να ανήκει κάποιος σε μια μειονότητα, το εργασιακό στρες, η ανεργία, η μοναξιά, η φροντίδα ασθενών, η ζωή χωρίς ρυθμό και κανονικότητα, οι εξαρτητικές συμπεριφορές, όλα οδηγούν στην προοδευτική καταστροφή του πνεύματος και του σώματος» λέει ο κ. Χρούσος.
Οι αρνητικές δράσεις του χρόνιου στρες είναι καταστροφικές και θα μπορούσαν με προληπτικά μέτρα και υγιεινό τρόπο ζωής να ανατραπούν.

Πώς θα το διαχειριστούμε

Φυσικά και μπορούμε να διαχειριστούμε το στρες και το πρώτο που έχουμε να κάνουμε είναι να καταλάβουμε τι σημαίνει στρες, πώς εκδηλώνεται και ποιοι είναι οι μηχανισμοί που μας βλάπτουν.

Όσο αργότερα παρεμβαίνουμε τόσο μικρότερη είναι η βελτίωση. Η παρέμβαση συμπεριλαμβάνει την κανονικότητα της ημέρας στον ύπνο, στα γεύματα και στη δραστηριότητα, την υγιεινή διατροφή με βάση το μεσογειακό μοντέλο και τη μέτρια άσκηση. Υπάρχουν, φυσικά, κοινωνικές και οικονομικές προϋποθέσεις, όπως το αίσθημα ασφάλειας, η κοινωνική ενσωμάτωση, το αίσθημα ότι ξέρουμε να κάνουμε κάτι σωστά, η αυθεντικότητα και η αυτονομία, που είναι πολύ σημαντικές στη ζωή μας.

«Η λύση συνήθως δεν βρίσκεται στα φάρμακα, όμως σε περιπτώσεις διεγνωσμένης αγχώδους νεύρωσης, κατάθλιψης και χρόνιας αϋπνίας τα κλασικά αντικαταθλιπτικά φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν, σε συνδυασμό με διαχείριση του στρες και τη λεγόμενη γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία. Σημειωτέον ότι τα λεγόμενα αγχολυτικά φάρμακα είναι κατάλληλα μόνο για περιορισμένη θεραπεία, δεδομένου ότι έχουν εξαρτητική δράση» καταλήγει ο κ. Χρούσος.

Τα συμπτώματα

Το στρες προκαλεί ψυχική δυσφορία, αλλά και ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλοι, αίσθημα κόπωσης, ναυτία, ζαλάδες, δύσπνοια και ταχυπαλμίες. Το χρόνιο στρες εκδηλώνεται με συμπτώματα αυξημένης δράσης του συστήματος του στρες, όπως παχυσαρκία, μεταβολικά προβλήματα, υπέρταση, αϋπνία, διαβήτης τύπου 2 κ.λπ., και της φλεγμονής, όπως υπεραλγησία, κόπωση και υπνηλία.

«Δεδομένου ότι το 80% των επισκέψεων στον γενικό γιατρό ή τον παθολόγο δεν οδηγεί σε διάγνωση, οι γιατροί μιλάνε για “ιατρικά ανεξήγητα συμπτώματα” (MUS=medically unexplained symptoms). Στην πραγματικότητα, όλα αυτά τα συμπτώματα δεν είναι τίποτε άλλο παρά συμπτώματα χρόνιου στρες και φλεγμονής» αναφέρει ο κ. Χρούσος.

Κάποιος που είναι χρόνια στρεσαρισμένος εμφανίζει αλλαγές ακόμα και στη σύσταση του σώματός του, όπως σπλαχνική παχυσαρκία, σαρκοπενία, δηλαδή απώλεια μυϊκής μάζας, και οστεοπενία / οστεοπόρωση. «Τελευταία περιγράψαμε τη λεγόμενη οστεοσαρκοπενική παχυσαρκία, ένα πολύ κοινό σύνδρομο, που οφείλεται στο χρόνιο στρες και στην ανθυγιεινή ζωή» προσθέτει.

ΠΗΓΗ: www.dimokratianews.gr


ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: To στρες και οι ασθένειες - Αυτά που πρέπει να ξέρετε