Ωδή στον Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ

Γράφει ο Νίκος Φαρούπος

11 Απριλίου 2015 - 11 Ιουλίου 2015

«Το αρχαιότερο και βαθύτερο συναίσθημα του ανθρώπου είναι αυτό του φόβου, και ο αρχαιότερος και βαθύτερος φόβος είναι ο φόβος για το άγνωστο». — Χ.Φ. Λάβκραφτ

«Τρεις φορές ονειρεύτηκε ο Ράντολφ Κάρτερ τη θαυμαστή πόλη, και τρεις φορές κάτι τον άρπαξε μακριά καθώς στεκόταν ακίνητος πάνω στην ψηλή στέγη». — Χ.Φ. Λάβκραφτ (1)

Ερωτήσεις και απορίες

Ποιος είναι τέλος πάντων αυτός ο Χ.Φ. Λάβκραφτ, για τον οποίο οι φαν της λογοτεχνίας του φανταστικού —και όχι μόνο— μιλούν με δέος;

Ποιος είναι αυτός ο μισάνθρωπος, ο μισογύνης, ο μονήρης με το λεπτό χιούμορ, ο υπερευαίσθητος αριστοκράτης χωρίς τίτλους και χωρίς περιουσία, που πέθανε εγκαταλειμμένος, άρρωστος και πάμφτωχος;

Ποιος είναι αυτός ο άσημος συγγραφέας με τη βαθιά γνώση για όλες τις πτυχές της λογοτεχνίας, ο άγνωστος «επιμελητής» και ghost writer που διόρθωνε, βελτίωνε και συχνά ξαναέγραφε από την αρχή, έναντι πενιχρής ή, συνηθέστερα, καμιάς αμοιβής (αρνιόταν πεισματικά την εμπορευματοποίηση της λογοτεχνίας), διηγήματα ταλαντούχων ή ατάλαντων wannabe συγγραφέων;

Ποιος είναι αυτός ο ακάματος γραφιάς-επιστολογράφος (90.000-100.000 επιστολές) που επηρέασε χωρίς να δημοσιεύσει —εκτός από λίγα διηγήματα σε pulp περιοδικά—, όχι μόνο τους συγγραφείς της λογοτεχνίας του υπερφυσικού ή «κοσμικού» τρόμου, αλλά και ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης λογοτεχνίας του ευρύτερου (παράδοξου-παράλογου-θαυμαστού) φανταστικού, όπως έργα των Όγκαστ Ντέρλεθ, Ρόμπερτ Μπλοχ, Κλαρκ Άστον Σμιθ, Ρόμπερτ Χάουαρντ, Φριτς Λάιμπερ, Ράμσεϊ Κάμπελ, Κλάιβ Μπάρκερ, Φίλιπ Ντικ, Ρέι Μπράντμπερι, Στίβεν Κινγκ και αμέτρητων άλλων;

Και από τι αποτελείται, τέλος πάντων, αυτός ο περίφημος τρομακτικός κόσμος των Μεγάλων Παλαιών που δημιούργησε;

Ας ξεκινήσουμε με τα βασικά

Ο Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ, γόνος παλιάς βρετανικής οικογένειας αποίκων, γεννήθηκε στο Πρόβιντενς των Ανατολικών ΗΠΑ (Νέα Αγγλία) το 1890. Μεγάλωσε σε πουριτανικό περιβάλλον με ψυχικά ασθενείς γονείς, ενώ ο ίδιος έπασχε από ποικιλοθερμία, μια πάθηση που τον υποχρέωσε να μην πάει σχολείο και να λάβει παιδεία κατ’ οίκον. Υπήρξε παιδί-θαύμα. Στα τρία του γνώριζε γραφή και ανάγνωση και απάγγελλε ποίηση, στα έξι του συνέθετε δικά του ποιήματα και στα εννέα του τύπωνε και εξέδιδε μόνος του έντυπα.

Ο βιομήχανος παππούς του τον μύησε στην Ιλιάδα, την Οδύσσεια και την κλασική λογοτεχνία, ενώ παράλληλα του διήγειρε το ενδιαφέρον για τις παράξενες φανταστικές ιστορίες. Σύντομα ο μικρός Λάβκραφτ, όχι μόνο έπλαθε τις δικές του ιστορίες, αλλά και τις «ζούσε» κιόλας μέσα σε σκηνογραφικά κατασκευασμένες γωνιές του δωματίου του, υποδυόμενος τον Άραβα του Μεσαίωνα ή τον αρχαίο Έλληνα. Στα δεκατέσσερά του χρόνια έχει μάθει να διαβάζει και να γράφει αρχαία ελληνικά και λατινικά.

Προς το τέλος της εφηβείας του η οικογένεια καταστράφηκε οικονομικά, και ο νεαρός, ευαίσθητος και ονειροπόλος Χάουαρντ υπέστη νευρικό κλονισμό και αναπτύσσει αυτοκτονικές τάσεις. Η κατάθλιψη από την οποία υπέφερε και το χρόνιο πρόβλημα της υγείας του του στέρησαν το σχολικό απολυτήριο και η αποτυχία του να εισαχθεί στο Brown University τον στοίχειωσε σε όλη του τη ζωή. Και έκτοτε τάχθηκε «εναντίον του κόσμου, εναντίον της ζωής». (2) Και εναντίον του εαυτού του, βεβαίως.

Ο Λάβκραφτ ήταν άνθρωπος βικτωριανών αντιλήψεων. Σεμνότυφος, απόμακρος, σνομπ και νευρωτικός. Ευγενικός αλλά αγέλαστος, με κλειστό χαρακτήρα, ψηλός, χλομός κι αδύνατος με ζωηρά μάτια και χαρακτηριστικό προεξέχον πιγούνι. Οι ασκητικές του τάσεις ενισχύθηκαν από την εύθραυστη υγεία του: ζούσε σχεδόν απομονωμένος. Πέρασε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του αποκομμένος από τις μόδες και τις τάσεις της εποχής — με εξαίρεση τον κόσμο των βιβλίων και τις επιστημονικές ανακαλύψεις.

Από πολύ νέος ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία (εξέδωσε και το περιοδικό The Conservative), με την ποίηση, τη φανταστική λογοτεχνία και την αστρονομία (έγραψε αρκετά σχετικά άρθρα, μάλιστα). Αρχικά επηρεάστηκε από συγγραφείς που εκπροσωπούσαν τα τρία κύρια ρεύματα της φανταστικής λογοτεχνίας, τα οποία ο ίδιος συνδύασε αργότερα με θαυμαστό τρόπο: τον συνδυασμό επιστημονικής, από τη μία, και επικής-ηρωικής φαντασίας, από την άλλη (είδος που ουσιαστικά δημιούργησε ο λόρδος Ντάνσανι και που σήμερα ονομάζουμε fantasy), τον υπερφυσικό τρόμο των Αμβρόσιου Μπιρς, Ρόμπερτ Τσέιμπερς και Άλτζερνον Μπλάκγουντ, το «αστυνομικό» μυθιστόρημα μυστηρίου σε συνδυασμό με το μακάβριο, που γέννησε ο πατέρας τού american-gothic Έντγκαρ Άλαν Πόε — αλλά και από τον μυστικισμό και το «αρχέγονο κακό» του Άρθουρ Μάχεν. Στο δοκίμιό του «Ο Υπερφυσικός Τρόμος στη Λογοτεχνία» (3) ο Λάβκραφτ μιλά για τη γέννηση και την εξέλιξη του λογοτεχνικού αυτού είδους και μας υποδεικνύει ο ίδιος τους συγγραφείς που τον επηρέασαν: Ντάνσανι, Μάχεν, Μπλάκγουντ, αλλά και Οράτιος Ουόλπολ και Μπραμ Στόουκερ μεταξύ των άλλων — και βεβαίως ο μέγας Πόε.

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να υπενθυμίσουμε τη μεγάλη επιρροή του κινήματος του Ρομαντισμού και την εμβληματική μορφή του Ε.Τ.Α. Χόφμαν, ο οποίος κρύβεται πίσω από πολλούς μεγάλους συγγραφείς του Φανταστικού. Τα έργα του, κυρίως τα «Νυχτερινά κομμάτια» («Nachtstücke», 1816), ήταν από τα πρώτα έργα τρόμου και επηρέασαν βαθιά μεταγενέστερους συγγραφείς, όπως τον Πόε, τον Κάφκα και τον Ρόμπερτ Λιούις Στίβενσον, ενώ η ηλικιωμένη αριστοκράτισσα «Δεσποινίς ντε Σκιντερί» θεωρείται από πολλούς ως ο προάγγελος της Μις Μαρπλ της Άγκαθα Κρίστι. Η γραφή του Ε.Τ.Α. Χόφμαν κινήθηκε με μαεστρία ανάμεσα στον ρεαλισμό, στον ρομαντισμό και το Φανταστικό και ανέδειξε, μέσω ενός κόσμου μεσαιωνικών θρύλων, φαντασμάτων και τρόμου, τον διαταραγμένο ψυχισμό των ηρώων του και την παραμορφωμένη πραγματικότητα που βίωναν. Την εποχή που κυριαρχούσε ο ορθολογισμός του Διαφωτισμού, ο Ε.Τ.Α. Χόφμαν ανέδειξε το δαιμονικό στην ανθρώπινη φύση, το συναίσθημα και τα όνειρα. Στο εξής, η φαντασία δεν είναι ένα μέσον απόδρασης από την πραγματικότητα αλλά συνώνυμο της δημιουργικής εξερεύνησης του εσωτερικού μας κόσμου.

Ο μεγαλοφυής Λάβκραφτ κατάφερε να συνδυάσει τα τρία κύρια είδη του Φανταστικού (επιστημονική φαντασία & fantasy, υπερφυσικός τρόμος και μυστήριο-μακάβριο) με τις μυθολογικές του γνώσεις, τους παράξενους εφιάλτες του, τον αποκρυφισμό και τα επιτεύγματα της επιστήμης του 20ού αιώνα —της οποίας ήταν λάτρης— σε ένα νέο δημιούργημα, που κανείς δεν ήξερε πώς να ονομάσει — ούτε ο ίδιος.

Έτσι, μετά τον θάνατό του, ο λαβκραφτικός κύκλος των συγγραφέων, των θαυμαστών, των φίλων και των συνοδοιπόρων και αλληλογράφων του, με πρώτο ανάμεσά τους τον Όγκαστ Ντέρλεθ, «βάφτισαν» το είδος αυτό Μυθολογία Κθούλου (Cthulhu Mythos). Πρόκειται για ένα πάνθεον που κατοικείται από εξωγήινες, εξωδιαστατικές θεότητες και αποτρόπαια όντα, η ύπαρξη των οποίων υπονοείται σε πανάρχαιους θρύλους και μύθους — όντων που αποζητούν να κάνουν την ανθρωπότητα θήραμά τους…

• Χ.Φ. Λάβκραφτ: «Η Ονειρική Αναζήτηση της Άγνωστης Καντάθ», μτφρ: Τάσος Ρούσσος, εκδ. «Αίολος», 1988.

• Μισέλ Ουελμπέκ: «Εναντίον του κόσμου, εναντίον της ζωής», μτφρ: Βασίλειος Πατσογιάννης, πρόλογος Στίβεν Κινγκ, εκδ. «Εστία», 2008.

• Χ.Φ. Λάβκραφτ: «Ο Υπερφυσικός Τρόμος στη λογοτεχνία», μτφρ: Γιώργος Μπαρουξής, εκδ. «Αίολος», 2008.

Η Μυθολογία Κθούλου, το «Νεκρονομικόν» και ο τρομακτικός κόσμος του Χ.Φ. Λάβκραφτ

«Κρατήστε τα αντίγραφα αυτής της λατινικής μετάφρασης αλυσοδεμένα και κλειδωμένα. Κανείς απ’ όσους τη διαβάσουν να μη μιλήσει για το περιεχόμενό της και κανείς απ’ όσους τη γνωρίζουν να μην αποκαλύψει την ύπαρξή της στους αδαείς — είναι ακατάλληλοι να σηκώσουν ένα τόσο βαρύ φορτίο… Καλύτερα να βγουν τα μάτια του με πυρωμένα κάρβουνα και να ραφτούν τα χείλη του με κερωμένη κλωστή, παρά να προφέρει κανείς φωναχτά τα λόγια αυτού του βιβλίου, γραμμένα στην ξεχασμένη γλώσσα που ποτέ δεν ήταν προορισμένη να μιληθεί από γιους του Αδάμ, αλλά μονάχα από εκείνους που δεν έχουν στόματα και που κατοικούν στις σκιές ανάμεσα στ’ αστέρια». — «Νεκρονομικόν», Πρόλογος.

Οι Θεοί

Στο διάστημα, στον αστερισμό του Ωρίωνα, κατοικούν οι Πρεσβύτεροι Θεοί, οι δυνάμεις του Καλού. Στο απώτατο παρελθόν, έχουν επέμβει αρκετές φορές στις μάχες των οντοτήτων, των μη ανθρώπινων φυλών, που κατοικούσαν στον πλανήτη ενάντια στις δυνάμεις του Κακού. Οι δυνάμεις του Κακού αναφέρονται στο «Νεκρονομικόν», (1) πόνημα του «άγνωστου παράφρονα» Άραβα συγγραφέα Αμπντούλ Αλχαζρέντ, ως Αρχαίοι ή Μεγάλοι Παλαιοί. Πρόκειται για φρικτά εξωγήινα όντα, με ηγέτη-αρχιερέα τον χταποδόμορφο, φτερωτό Κθούλου, που μετανάστευσαν στη Γη πριν από εκατομμύρια χρόνια. Έχτισαν πόλεις στην Ανταρκτική και στα βάθη της θάλασσας, όπως την R’lyeh (Ρ’λυέ) —μία μεγαλιθική μητρόπολη στον Ειρηνικό που θυμίζει έντονα μιαν άλλη Ατλαντίδα—, με τη βοήθεια των άνοων Σογγώθ, που έχουν τη μορφή πρωτοπλασματικών φυσαλίδων. Οι Σογγώθ ξέφυγαν από την επιρροή τους και, μαζί με άλλα φρικαλέα πλάσματα, κατάφεραν να περιορίσουν την εξουσία των Μεγάλων Παλαιών. Δεν μπόρεσαν όμως να τους εξαλείψουν, αφού αρκετοί από τους Μεγάλους Παλαιούς, αν και αρχικά λατρεύτηκαν σαν θεότητες, αποδείχτηκαν κακόβουλοι και ασκούσαν τη μαγεία, με συνέπεια οι Πρεσβύτεροι Θεοί να τους εξορίσουν στο υπερπέραν. Έκτοτε, επιβιώνουν σε μιαν άλλη διάσταση —θυμίζοντας με τη σειρά τους τη Γιγαντομαχία της αρχαιοελληνικής μυθολογίας, όπου οι ηττημένοι από τους Δώδεκα Θεούς Γίγαντες έχουν ριφθεί στα Τάρταρα, καταδικασμένοι στο αιώνιο σκοτάδι—, σε μια διάσταση όπου δεν ισχύουν οι φυσικοί νόμοι, προσμένοντας μια μεγάλη πλανητική συζυγία ώστε να ανοίξουν οι πύλες της φυλακής τους και να επιστρέψουν ξανά στη γη. Από αυτούς, μόνο ο Κθούλου παραμένει αιώνια στη βυθισμένη Ρ’λυέ, όπου κοιμάται και ονειρεύεται έως ότου ξυπνήσει και καλέσει πίσω στη Γη τους αδελφούς του.

Εκτός από τον Κθούλου, που επικοινωνεί με τους ανθρώπους μέσα από τα όνειρα, και τις συν αυτώ κατώτερες θεότητες, υπάρχουν και οι Εξώτεροι Θεοί, «κοσμικής κλίμακας και απροσμέτρητης δύναμης», όπως είναι οι Αζαθώθ, Γιογκ Σοθώθ, Νυαρλαθοτέπ και άλλοι. Μάλιστα, λατρεύονται και αυτοί μέσα από φρικτές τελετές από μυστικά θρησκευτικά τάγματα, παρότι βέβαια η ενασχόληση με τους Μεγάλους Παλαιούς εγκυμονεί φρικτότατους κινδύνους, είτε λατρεύει κανείς τους Κατώτερους Θεούς είτε τους Εξώτερους.

Παρά την ισχύ τους πάντως, οι (κακές) αυτές θεότητες ηττήθηκαν από τους (καλούς) Πρεσβύτερους και εξορίστηκαν, ενώ είναι, επίσης, ευάλωτες σε ορισμένες τελετουργίες αλλά και σε μερικά ανθρώπινα όπλα. Παρ’ όλ’ αυτά, πάντα κάποιος ή κάποιοι, ένας ερευνητής των σκοτεινών μυστικών ή κάποιο κρυφό μυστικιστικό τάγμα, ή μια κρυμμένη ορδή πιστών, θα φροντίσουν να τους επαναφέρουν στην αρχική τους θέση — ό,τι και να σημαίνει αυτό, και όσες επιπτώσεις και αν έχει στη Γη, αλλά και στο σύμπαν ολόκληρο…

Διαβάζοντας τον Λάβκραφτ

Διαβάζοντας τον Λάβκραφτ, ο ορθολογισμός σου πάει κυριολεκτικά περίπατο παρέα με τον ορθολογισμό του κεντρικού ήρωα. Στην πορεία προς τον σκοτεινό λαβκραφτικό κόσμο, οι άνθρωποι βρίσκονται στο έλεος άγνωστων και απειλητικών δυνάμεων που μπορούν να τους καταστρέψουν με κάθε τρόπο, ανά πάσα στιγμή. Εδώ ο Θεός είναι απών και ο άνθρωπος μένει μόνος να αντιπαρατεθεί σε δυνάμεις που τον ξεπερνούν. Πλάσμα της φύσης και ο ίδιος, επομένως φορέας του Καλού και του Κακού, είναι υποχρεωμένος να παλέψει με κάθε τρόπο, χρησιμοποιώντας κάθε μέσον, για την επιβίωσή του. Ένα μέρος από τη σαγήνη που ασκείται στο σύγχρονο αναγνωστικό κοινό οφείλεται σε αυτή τη μάχη ορθολογικού-ανορθολογικού, του μεταφυσικού φόβου για το άγνωστο, του ενστίκτου της επιβίωσης απέναντι στη διαρκώς αιωρούμενη απειλή της παραφροσύνης ή του θανάτου.

Στο «Πράγμα στο Κατώφλι», κρατιέσαι με δυσκολία για να μην κοιτάζεις κάτω από το κρεβάτι, στην «Περίπτωση του Τσαρλς Ντέξτερ Ουόρντ», σκέφτεσαι μήπως πρέπει να ανάψεις τα φώτα του σπιτιού, κρυφογελώντας με τον εαυτό σου, και, στον «Κυνηγό του Σκοταδιού», το βλέμμα σου κατευθύνεται ασυναίσθητα προς στις ντουλάπες. Ο πρωτόγονος, ζοφερός τρόμος που αναδεύεται και εκλύεται από έργα όπως το «Χρώμα από το Διάστημα», η «Σκιά πάνω από το Ίνσμουθ», ο «Νιαρλαθοτέπ», το «Κάλεσμα του Κθούλου», τα «Βουνά της Τρέλας» (εδώ ξεκίνησε η ιστορία με τους Μεγάλους Παλαιούς),ο «Τρόμος του Ντάνγουιτς», ο «Ναός του τρόμου», ο «Τύμβος» κ.ά., γεννά μέσα σου την αίσθηση ότι δεν απειλείται μόνο η φυσική σου ασφάλεια αλλά και η πνευματική σου υπόσταση. Σε τυλίγει το απόλυτο σκοτάδι και ο ύψιστος φόβος να βρεθείς μόνος στην απεραντοσύνη του απείρου. Στα «Ποντίκια στους Τοίχους», σταματάς κάθε τόσο να διαβάζεις — και αφουγκράζεσαι.

Υπάρχουν και απορίες 

Μα… αυτός λοιπόν είναι ο Λάβκραφτ; Αυτός είναι ο μέγας εκπρόσωπος της περιβόητης Φανταστικής Λογοτεχνίας, της Λογοτεχνίας Τρόμου του 20ού αιώνα; Και ποιος είναι τελικά ο σκοπός της τέχνης του; Να ανεβάζει την αδρεναλίνη προσφέροντας στον αναγνώστη την «αρνητική» ευχαρίστηση του φόβου; Να τρομάζει αφηγούμενος «ιστορίες-παραμύθια με τέρατα»;

Όχι δα. Για τον Λάβκραφτ, η αξία του Φανταστικού συνδέεται στενά με βασικά στοιχεία της ανθρώπινης συνείδησης, με την απόλυτη γνώση ότι «τα πάντα οδεύουν με τρόπο αναπόφευκτο και μυστηριώδη στο μοιραίο». Οι απόκοσμοι κόσμοι του είναι μια εκβάθυνση στα άδυτα του άγνωστου, σκοτεινού εαυτού μας. Αποκρυπτογραφώντας —και αποδομώντας— ορθολογιστικά το ανορθολογικό, ο Λάβκραφτ εξερευνά τα εσωτερικά μας Τάρταρα, ωθώντας μας όλο και πιο κοντά στο μεγαλείο —ή την κατάρα— της αυτογνωσίας. Ό,τι ακριβώς κάνει η κλασική (ρεαλιστική, νατουραλιστική) λογοτεχνία το κάνει και η καλή λογοτεχνία του Φανταστικού, το κάνει ο Λάβκραφτ με τη συγγραφική του δεινότητα και τον αριστουργηματικά διαθλασμένο τρόπο ανάγνωσης της (πολύπλοκης και απατηλής) πραγματικότητας.

Ο Μισέλ Ουελμπέκ γράφει ότι ο Λάβκραφτ έσπασε το συμβατικό πλαίσιο αφήγησης του Φανταστικού περνώντας αμέσως στην ουσία, χωρίς ρουτινιάρικες περιγραφές, και εισάγοντας έννοιες των επιστημονικών τομέων, καθώς οι επιστήμες, στην προσπάθειά τους να περιγράψουν αντικειμενικά το πραγματικό, τον εφοδίασαν με τα απαραίτητα εργαλεία για να μεταδώσει έναν τρόμο αντικειμενικό.

Και πράγματι: Στα «Όνειρα του Σπιτιού της Μάγισσας», ο ήρωάς του, ο Γκίλμαν, μελετά μη ευκλείδεια γεωμετρία και κβαντική φυσική. Είναι προφανές ότι βόλεψαν τον Λάβκραφτ οι νέες ανακαλύψεις, όταν ο ίδιος βρισκόταν στην εποχή της έντονης δημιουργικότητάς του. Είχαν ήδη γίνει γνωστές η Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, η αρχή της Απροσδιοριστίας (ή αβεβαιότητας) του Χάιζενμπεργκ και η εξίσωση του Σρέντινγκερ (κβαντομηχανική, δυϊσμός σωματιδίου-κύματος), οι οποίες ακυρώνουν εν μέρει —στον μικρόκοσμο— την αρχή της αιτιοκρατίας (η ισχύ τους περιορίζεται αρκετά στην Κλασική Φυσική). «Η Θεωρητική Φυσική γίνεται ολοένα και πιο αποκρυφιστική», όπως είχε πει και ο Άρθουρ Κέσλερ. Αλλά και πέρα από αυτό: η Θεωρητική Φυσική μπορούσε να γεννήσει τον πυρηνικό όλεθρο: οι Μεγάλοι Παλαιοί ήταν η φαντασιακή συνεκδοχή της ατομικής βόμβας, και του πυρηνικού ολέθρου. Ο Λάβκραφτ διάβαζε αχόρταγα, και με τρόμο, για τις νέες επιστημονικές ανακαλύψεις, στο ερημητήριό του.

Μεγάλο ενδιαφέρον για τις επιστήμες είχε άλλωστε και ο Έντγκαρ Άλαν Πόε, και βεβαίως ένας άλλος μεγάλος μετρ του ευρύτερου Φανταστικού —και όχι μόνο—, ο πολυσχιδής Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Ο Μπόρχες μάλιστα αφιερώνει στον Λάβκραφτ το διήγημά του «Υπάρχουν πράματα πολλά» και ο Στίβεν Κινγκ γράφει γι’ αυτόν την «Ομίχλη». Ο δεύτερος μάλιστα, στον πρόλογο του βιβλίου του Ουελμπέκ για τον Λάβκραφτ, αποδίδει τα σέβη του στο δάσκαλο, ενώ σε πολλές δηλώσεις του, όπως για παράδειγμα στο περιοδικό American Heritage, χαρακτηρίζει τον Χ.Φ. Λάβκραφτ «τον αξεπέραστο συγγραφέα του κλασικού τρόμου στον 20ό αιώνα».

• «Σχετικά με το “Νεκρονομικόν”, πρέπει να ομολογήσω πως αυτό το τερατώδες και απεχθές έργο δεν είναι παρά γέννημα της δικής μου φαντασίας. Η δημιουργία φρικτών βιβλίων είναι μια από τις αγαπημένες διασκεδάσεις των αφοσιωμένων στο παράξενο». Απόσπασμα επιστολής του Χ.Φ. Λάβκραφτ προς τη M. Sylverster: 13.01.1934.  «Τώρα, σχετικά με αυτά τα τρομερά και απαγορευμένα βιβλία […] είμαι υποχρεωμένος να πω ότι τα περισσότερα από αυτά ήταν καθαρά φανταστικά. Δεν υπήρξε ποτέ κανένας Αμπντούλ Αλχαζρέντ ή “Νεκρονομικόν”, και το ξέρω γιατί εγώ τα επινόησα και τα ονόμασα έτσι». Απόσπασμα επιστολής του Χ.Φ. Λάβκραφτ προς τον Ουίλις Κόνοβερ.

• Χ.Λ. Μπόρχες: «Το Βιβλίο της Άμμου», μτφρ. Σπύρος Τσακνιάς, εκδ. «Νεφέλη», 1982.

Η λύτρωση

Εισάγοντας τον υλισμό στην καρδιά του τρομακτικού και του θαυμαστού, ο Λάβκραφτ δημιούργησε ένα πέρα για πέρα νέο είδος, μια νέα «κατασκευή» λογοτεχνικών πραγματικοτήτων, αποτελούμενη από έναν τεράστιο πλούτο παράξενων κόσμων, ιδεών και φιλοσοφικών αναζητήσεων (για να μην αναφέρουμε την καθαυτό λογοτεχνική αξία της πρόζας του — αλλά και της ποίησής του) και στα τρία είδη του Φανταστικού με τα οποία ασχολήθηκε: τις Ονειροχώρες (Fantasy), την Επιστημονική Φαντασία και τον Υπερφυσικό Τρόμο.

Το σκοτεινό σύμπαν του Λάβκραφτ δεν έχει επίπεδα και οι ιεραρχίες είναι θολές και ακαθόριστες. Υπάρχουν, όπως προαναφέραμε, αναφορές στα απύθμενα βάθη, στα «Τάρταρα», στην ελληνική —αλλά όχι μόνο— μυθολογία και στο σχήμα Καλό-Κακό, αλλά εδώ δεν υπάρχει συγγνώμη ούτε άφεση αμαρτιών. Εδώ, δεν σου ζητά κανείς απλοϊκός —ενίοτε γοητευτικός— αντιρρησίας, «επαναστάτης»-έκπτωτος Άγγελος, που δρα ενάντια στους νόμους του καλού Θεού, να πουλήσεις την ψυχή σου. Το Κακό σε περιτριγυρίζει με αμέτρητους τρόπους και με σαδιστική προοδευτικότητα, ώσπου να σε βυθίσει στο σκοτάδι — εδώ, και η τρέλα είναι το πιο ανακουφιστικό, το πιο λυτρωτικό που μπορεί να σου συμβεί, αν εξαιρέσουμε τον θάνατο.

Οι «ξένοι»

Ο Λάβκραφτ είχε εθνοκεντρικές απόψεις, αρνητική στάση ως προς την επιμειξία των φυλών και των εθνικοτήτων (θεωρούσε την πολυπολιτισμικότητα στοιχείο παρακμής), σεβασμό στον θεσμό της κληρονομικότητας της κοινωνικής θέσης, ενώ υποστήριζε τον περιορισμό των γυναικών στους παραδοσιακούς τους ρόλους.

Αυτά όλα ισχύουν, τα γνωρίζουμε καλά και έχουν αποτυπωθεί στο λαβκραφτιανό έργο, όπου πολλοί δύσμορφοι «ξένοι», γήινα alien που έχουν τις ρίζες τους κάπου αλλού, παραμονεύουν πίσω από σκοτεινές γωνίες ή χτυπούν την πόρτα σου τα βράδια. Αλλά δεν πρέπει, σε μία συζήτηση για τον ρατσισμό του Λάβκραφτ που γίνεται σήμερα, να ξεχνάμε ότι το πουριτανικό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε ευνοούσε αυτές τις συντηρητικές-ρατσιστικές αντιλήψεις, που συμβάδιζαν αγαστά με το κλίμα της εποχής. Το κίνημα του ευγονισμού ήταν διαδεδομένο στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ευρώπη πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ η φυλετική απομόνωση ήταν νομικά παγιωμένη στο μεγαλύτερο μέρος του Νέου Κόσμου.

Από την άλλη, η αλήθεια είναι ότι η γυναίκα του, η Σόνια, ήταν Ουκρανή-Εβραία και ότι είχε φίλους και συνοδοιπόρους Εβραίους, παρότι ο ίδιος, ως φανατικός αγγλόφιλος και θαυμαστής του αγγλοσαξονικού πολιτισμού, θεωρούσε σχεδόν όλους τους άλλους λαούς, συμπεριλαμβανομένων των λοιπών Ευρωπαίων αλλά και των Αμερικανών εποίκων και μεταναστών, υποδεέστερους.
Τέλος, αν πρόκειται να συγχωρήσουμε τον Πόε για τις δικές του, εξίσου ρατσιστικές αντιλήψεις, μάλλον το ίδιο θα πρέπει να κάνουμε και για τον αριστοκράτη ερημίτη της Πρόβιντενς…

Ο γάμος, τα ταξίδια και τα pulp περιοδικά

Ο Λάβκραφτ γνώρισε την επτά χρόνια μεγαλύτερή του Σόνια Γκριν το 1921. Το ζευγάρι παντρεύτηκε το 1924, χώρισε το 1926 και πήρε —συναινετικό— διαζύγιο το 1929. Πιστεύεται ότι η αιτία για τον χωρισμό ήταν το γεγονός ότι ο Λάβκραφτ δεν μπορούσε να ανεχτεί ότι τον συντηρούσε η σύζυγός του. Φυσικά δεν ήταν μόνο αυτό. Ο Λάβκραφτ δεν συμπαθούσε τα ταξίδια ούτε τις μεγάλες αλλαγές. Έφτασε στο σημείο να αρνηθεί τη θέση του αρχισυντάκτη του Weird Τales για να αποφύγει τη μετακόμιση στο Σικάγο όπου βρίσκονται τα γραφεία του περιοδικού. Η αναγκαστική μετακόμιση του νιόπαντρου ζεύγους στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης (τόπο που ο Λάβκραφτ δεν μπόρεσε να ανεχτεί) αλλά και οι προσπάθειές του να εργαστεί εκεί —και μάλιστα ως πλασιέ— ήταν για τον ίδιο μια εφιαλτική εμπειρία.

Ο Λάβκραφτ επέστρεψε στην αγαπημένη γενέτειρά του, αυτό τον ψυχολογικό μαγνήτη αίματος, όπου και άρχισε η πιο γόνιμη συγγραφική του περίοδος (το 1928 δημοσιεύεται στο Weird Τales η νουβέλα του «Το κάλεσμα του Κθούλου»). Τα χρόνια εκείνα τόλμησε να κάνει κάποια ελάχιστα, μόνο, ταξίδια στον Καναδά και μόλις ένα στη Φλόριντα για διακοπές.

Ο Λάβκραφτ δεν κατάφερε ποτέ να δει διηγήματά του σε περιοδικά ευρείας κυκλοφορίας. Μερικές δεκάδες από τις ιστορίες του δημοσιεύτηκαν στο —θρυλικό σήμερα— περιοδικό Weird Tales και σε άλλα pulp περιοδικά μικρότερης απήχησης. Απίστευτο για κάποιον που διέθετε έναν τεράστιο κύκλο θαυμαστών, στον οποίο μάλιστα συγκαταλέγονται και αρκετοί γνωστοί συγγραφείς. Αναγνωρίστηκε ουσιαστικά μόνο μετά θάνατον, χάρη στην αφοσίωση του θαυμαστή, αλληλογράφου και αξιόλογου συγγραφέα Όγκαστ Ντέρλεθ, ο οποίος έκανε σκοπό της ζωής του να ολοκληρώσει ο ίδιος πολλά από τα ημιτελή διηγήματα του πρόωρα χαμένου φίλου του και να κάνει, τόσο τον ίδιο, όσο και το έργο του, ευρύτερα γνωστά.  (1) Αξίζει να τονιστεί ότι ο Ντέρλεθ είδε για πρώτη φορά τον Λάβκραφτ, νεκρό. Οι δυο τους δεν συναντήθηκαν ποτέ προσωπικά, παρά μόνο αλληλογραφούσαν. Το ίδιο ισχύει και για τον Κλαρκ Άστον Σμιθ και τον Ρόμπερτ Χάουαρντ (ο θρυλικός δημιουργός τού Κόναν και πολλών-πολλών άλλων ηρώων της fantasy), η αυτοκτονία του οποίου στα 30 του χρόνια κλόνισε ιδιαίτερα τον Λάβκραφτ.

Η επίσημη κριτική άργησε πολύ να δεχτεί τον Λάβκραφτ ως μεγάλο λογοτέχνη λόγω του «απαρχαιωμένου» και συχνά πομπώδους ύφους του. Σήμερα θεωρείται ως ο μέγας συγγραφέας του Φανταστικού του 2οού αιώνα, ενώ η τεχνική της γραφής του μελετάται σε ακαδημαϊκό επίπεδο και διδάσκεται σε πλήθος πανεπιστημιακών σχολών, καθώς η ικανότητά του να δημιουργεί ονειρικές-φανταστικές ατμόσφαιρες, και η ιδιαιτερότητα του γλωσσικού του ύφους, ακόμα και δίχως διάλογο, συντονίζει συναισθηματικά και υποβάλλει τον αναγνώστη.

Πόε ή Λάβκραφτ; 

Το (ψευδο) ερώτημα αυτό απασχόλησε συχνά τους αναγνώστες της λογοτεχνίας του Φανταστικού. Η απάντηση είναι μία και απλή: και οι δύο. Οι προσωπικότητες των δύο μεγάλων συγγραφέων σημάδεψαν και επηρέασαν όσο λίγοι την παγκόσμια λογοτεχνία. Ο Πόε προηγήθηκε έναν αιώνα του Λάβκραφτ, αλλά ο δεύτερος, σαν καλός και ικανός μαθητής, ξέφυγε από την επιρροή των «δασκάλων» του και δημιούργησε γρήγορα τους δικούς του φανταστικούς κόσμους.

Πόε και Λάβκραφτ γεννήθηκαν στη Νέα Αγγλία, πέρασαν δύσκολα παιδικά χρόνια, αγάπησαν την ποίηση, κι έφυγαν νέοι από τη ζωή (40 ο Πόε, 47 ο Λάβκραφτ), και μάλιστα με επώδυνο τρόπο (ψυχολογική κατάρρευση ο Πόε, από καρκίνο ο Λάβκραφτ). Κατά τα άλλα, υπήρξαν εντελώς διαφορετικοί χαρακτήρες και άφησαν πίσω τους διαφορετικό έργο. Ο Πόε —σε αντίθεση με τον μονήρη και φιλάσθενο Λάβκραφτ— ήταν χαρτοπαίκτης, τζογαδόρος και αλκοολικός. Πέρασε για ένα διάστημα από τη στρατιωτική ακαδημία του Γουέστ Πόιντ και εργάστηκε περιστασιακά ως αρχισυντάκτης και κριτικός σε περιοδικά. Είχαν και οι δύο γνώση για τη λογοτεχνία της εποχής τους, ο Λάβκραφτ μάλιστα εμφανίζεται να γνωρίζει το έργο των Προυστ, Τζόις και Φρόιντ. Ο Λάβκραφτ είναι ο μετρ του υπερφυσικού-αλλόκοτου τρόμου με εκατοντάδες επιγόνους, ο Πόε ταυτίζεται με τον ρομαντισμό. Είναι ο πατέρας του αμερικανικού gothic αλλά και του αστυνομικού μυθιστορήματος. Ο κόσμος του είναι γεμάτος περιπέτεια, τρόμο, αστυνομικό μυστήριο και αλλόκοτες γοητευτικές εικόνες. Επηρέασε —εκτός από τον Λάβκραφτ— και τους Άρθρουρ Κόναν Ντόιλ, Ιούλιο Βερν, Όσκαρ Ουάιλντ, τον Χόρχε-Λουίς Μπόρχες και πολλούς-πολλούς άλλους. Και οι δύο, συνδιαμόρφωσαν τον κόσμο όπου ζούμε — την εποχή μας.

Τέλος;

Το λαβκραφτικό σύμπαν έχει αποτελέσει και αποτελεί αντικείμενο χιλιάδων μελετών και έχει γεμίσει βιβλιοθήκες ολόκληρες αφιερωμένες στο έργο του. Έχει επηρεάσει ένα πολύ μεγάλο μέρος από τον κινηματογράφο του Φανταστικού. (2) Έχει εμπνεύσει ακόμη —εκτός από αμέτρητους λογοτέχνες— μουσικούς, (3) ζωγράφους (όπως ο Paul Carrick) και εικαστικούς-σκηνογράφους, με πιο γνωστό από όλους τον βραβευμένος και με Όσκαρ για το «Άλιεν», εκτός όλων των άλλων, Χανς Ρούντολφ Γκίγκερ. Αλλά και δεκάδες ηλεκτρονικά παιχνίδια. (4)

Τελειώνουμε —αν και η αναζήτηση του γνωστού, και άγνωστου, Λάβκραφτ δεν τελειώνει ούτε και θα τελειώσει ποτέ— με μια γενναία «ιντερνετική-φεϊσμπουκική» δήλωση του Λάβκραφτ για την επαφή του με πολλά διαφορετικά άτομα μέσω της επιστολογραφίας:

«Βρέθηκα εκτεθειμένος σε δεκάδες διαφορετικές απόψεις, τις οποίες υπό άλλες συνθήκες δεν υπήρχε περίπτωση να γνωρίσω. Τόσο η κατανόησή μου όσο και οι προτιμήσεις μου διευρύνθηκαν, και πολλές από τις αντιλήψεις μου σε ζητήματα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά ζητήματα άλλαξαν, επειδή αυξήθηκαν οι αντίστοιχες γνώσεις μου».

Ας το ξανασκεφτούμε αυτό — μας αφορά όλους.

Κι έτσι, φτάνοντας στον επίλογο της Ωδής του ατέλειωτου λαβκραφτικού σύμπαντος, παραθέτουμε ως στοιχειώδες τρομακτικό στοιχείο το περίφημο δίστιχο που γράφουν ανελλιπώς με σπρέι στον τάφο του οι θαυμαστές του — γιατί ποτέ δεν θα ξεχαστεί, και πάντα θα μας τέρπει και θα μας διδάσκει διά του ολότελα προσωπικού του Τρόμου:
Δεν είναι νεκρό αυτό που αιώνια κείται, και, στο διάβα των παράξενων αιώνων, μέχρι και ο θάνατος μπορεί να πεθάνει.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Ο S. T. Joshi, στην περίφημη βιογραφία του Λάβκραφτ, «H. P. Lovecraft. A Life (1890-1937)», υποστηρίζει πως «ο κόσμος που οραματίστηκε ο Λάβκραφτ εκχριστιανίστηκε από τον Ντέρλεθ, με αποτέλεσμα να χάσει την αρχική του υπόσταση, του αλλόκοτου και του τρομακτικού, και να γίνει πιο θρησκευτικός. Και όλοι οι συνεχιστές έκαναν το ίδιο λάθος».

2. Σημαντικές διασκευές (μεταξύ πολλών άλλων): «Alien (1979· τα τέρατα του Χανς Ρούντολφ Γκίγκερ είναι εμπνευσμένα από το «Νεκροκομικόν»). «Στο στόμα της Τρέλας» (1994). «The Dunwich Horror» (1970). «Dagon» (2001· βασισμένο στα διηγήματα «Dagon» και «The Shadow Over Innsmouth»). «Castle Freak» (1995· βασισμένο στο διήγημα «The Outsider»). «The Whisperer in Darkness» (2011). «Necronomicon» (1993). «The Thing» (1982· το φιλμ του John Carpenter βασίστηκε στο «From the Mountains of Madness» και στο «Who Goes There?» του John W.Cambel). «In the Mouth of Madness» (1994· επίσης του John Carpenter, ένα από τα πιο «άγνωστα» λαβκραφτικά φιλμ — και από τα καλύτερα). «Evil Dead 2» (1987· του Sam Raimi). «Πέρα από τον Τοίχο του Ύπνου» (με πρωταγωνιστή τον Βίνσεντ Πράις, κυκλοφόρησε με τον τίτλο: «Το στοιχειωμένο Παλάτι του Έντγκαρ Άλαν Πόε»). Ο Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο, μεγάλος φαν του Λάβκραφτ, έχει πολλές φορές δηλώσει ότι σχεδιάζει να σκηνοθετήσει τα «Βουνά της Τρέλας».

3. Μεταξύ πολλών άλλων, τους Metallica και το ψυχεδελικό ροκ συγκρότημα H. P. Lovecraft, ενώ οι Black Sabbath, στον πρώτο ομώνυμο δίσκο τους (1970), συμπεριέλαβαν το τραγούδι «Behind the Wall of Sleep», ευθεία αναφορά στο ομώνυμο διήγημα του Λάβκραφτ.

4. «Call of Cthulhu: Dark Corners of the Earth», «Πέρα από τα βουνά της Τρέλας». «Silent Hill», και πολλά-πολλά άλλα.

Χρησιμοποιήθηκαν μεταφράσεις έργων του Χ.Φ.Λ. που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις: «Αίολος», «Locus-7» (Γ. Μπαλάνος), «Ωρόρα», «Νεφέλη», «Ερατώ», «Αιγόκερως», καθώς και το βιβλίο του Παντελή Γιαννουλάκη, «Χ.Φ. Λάβκραφτ, Ταξίδι στη Μοναξιά τον Χρόνου» (εκδ. «Αρχέτυπο», 1999).

ΠΗΓΗ: amagi.gr