Ο Λάβκραφτ, ο Κθούλου και η λογοτεχνία του μακάβριου

22/09/2019

Θεωρείται ένας από τους κορυφαίους συγγραφείς τρόμου, ο μεγάλος Χάουαρντ Φ. Λάβκραφτ πέθανε εν πολλοίς άγνωστος και παραγνωρισμένος. Με αφορμή την έκδοση των "Απάντων" του από τις εκδόσεις Οξύ, το Νews 247 κάνει μια βουτιά στο αλλόκοτο σύμπαν του μετρ του μακάβριου.

του Χρήστου Καράμπελα

«Παρά τη δουλειά σπουδαίων συγγραφέων όπως οι Έντγκαρ Άλαν Πόε, Ναθάνιελ Χόθορν και Αμπρόζ Μπιρς, η αμερικανική λογοτεχνία δεν είχε παράδοση στο μακάβριο. Στις ΗΠΑ δεν υπήρχε μια συλλογή πρόζας ανάλογη με αυτή που είχε να προσφέρει η Βρετανία από δασκάλους του είδους όπως οι Άρθουρ Μάχεν, Γουόλτερ ντε λα Μέαρ, Άλγκερνον Μπλάκγουντ, Λόρδος Ντάνσανι κ.ά. Το "κενό" αυτό ήρθε να συμπληρώσει ο Χάουαρντ Φίλιπς Λάβκραφτ (1890-1937): Στις δύο δεκαετίες που διήρκεσε η συγγραφική του ζωή, ο Λάβκραφτ έγινε ο δάσκαλος του τρόμου και του μακάβριου στην Αμερική - στην εποχή του δεν υπήρχε ισότιμός του, γεγονός που αποδεικνύεται ακόμα και σήμερα μέσα από την "κληρονομιά": Τα αριστουργηματικά διηγήματά του και η σωρεία λογοτεχνών που επηρέασε με την πένα του, όπως ο Στίβεν Κινγκ, ο Ρόμπερτ Μπλοχ, ο Ρόμπερτ Χάουαρντ, η Τζόυς Κάρολ Όουτς, και ο Μισέλ Ουελμπέκ» είχε γράψει ο εκδότης Όγκαστ Ντέρλεθ, σκληροπυρηνικός θαυμαστής του Λάβκραφτ, στον οποίο οφείλουμε τη διάσωση του έργου του.

Μέσα από το συγγραφικό του έργο γεννήθηκε ένα ολόκληρο λογοτεχνικό σύμπαν, το οποίο ξεπέρασε τα σύνορα της λογοτεχνίας και δημιούργησε ένα ολοένα αναπτυσσόμενο μεταφυσικό ρεύμα σκέψης. Ήταν, ίσως, από τους πρώτους που έδωσαν στις ιστορίες τους έναν τόνο επιστημονικής φαντασίας. Τα έργα του δεν έτυχαν ευρείας αναγνώρισης κατά την διάρκεια της ζωής του, αλλά το έργο του αποδείχτηκε σημαντικό και είχε μεγάλη επιρροή όχι μόνο μεταξύ άλλων συγγραφέων και φίλων της φανταστικής λογοτεχνίας τρόμου αλλά και δεκάδες δημιουργούς σε όλες τις τέχνες, από τον κινηματογράφο μέχρι τα κόμικς.

Η μαγεία του Λάβκραφτ ίσως συνοψίζεται στο γεγονός ότι είναι από τους λίγους συγγραφείς που παρόλο που γράφει για εξωγήινες φυλές και πανάρχαια τερατώδη πλάσματα, εντούτοις ο αναγνώστης δε σκέφτεται λεπτό ότι διαβάζει κάτι "παιδαριώδες": Αντίθετα το λογοτεχνικό του σύμπαν είναι συμπαγές, η εξέλιξη της ιστορίας και το σπασπένς "κεντημένα" και οι εικόνες του τόσο ατμοσφαιρικές και πρωτότυπες που η ανάγνωση θυμίζει... εξερεύνηση σε μέρη άγνωστα αλλά και γνώριμα από τα πιο σκοτεινά όνειρα που μπορεί να είχαμε μικροί.

Οι εκδόσεις Οξύ, θέλοντας να αποτίσουν φόρο τιμής στον μετρ της λογοτεχνίας τρόμου, κυκλοφόρησαν τους δύο πρώτους τόμους από τη νέα σειρά των «Απάντων» του Lovecraft: Απλοί στον σχεδιασμό αλλά γεμάτοι ατμόσφαιρα, συγκεντρώνουν έκαστος από τρία εξοχότατα δείγματα της μοναδικής τέχνης του συγγραφέα: Στον πρώτο περιλαμβάνονται «Το κάλεσμα του Κθούλου», «Η μουσική του Έριχ Ζαν» και «Το μοντέλο του Πίκμαν» - και στον δεύτερο συναντάμε τις ιστορίες «Ο ξένος» (θα μπορούσε κάλλιστα να την είχε γράψει και ο Πόε), «Όνειρα στο σπίτι της μάγισσας» και «Το κτήνος στη σπηλιά». Κοινή συνισταμένη των διηγημάτων είναι ότι πραγματεύονται την εξερεύνηση του αγνώστου αλλά και του ίδιου του εαυτού, οδηγώντας τον αναγνώστη σε όλο και σκοτεινότερα μονοπάτια…

Στόχος των εκδόσεων είναι μέχρι και τον ένατο τόμο που θα κυκλοφορήσει να έχει ολοκληρωθεί μια συλλογή που θα περιλαμβάνει το σκοτεινό, μυστικιστικό και ατμοσφαιρικό σύμπαν του λογοτέχνη. Αξίζει άλλωστε να σημειωθεί ότι στην εποχή του, τα έργα του Λάβκραφτ δεν εκδόθηκαν ποτέ σε ευρεία κλίμακα (σ.σ.: μόνο ένα βιβλίο του έκανε την εμφάνισή του όσο ζούσε, μα μικρή νουβέλα τυπωμένη και δεμένη από έναν ερασιτέχνη αλλά ενθουσιώδη εκδότη) - αντίθετα πενήντα από τις ιστορίες του δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά και κυρίως στις «Αλλόκοτες Ιστορίες», «Καταπληκτικές Ιστορίες», «Καταπληκτική Επιστημονική Φαντασία». Το έργο του άρχιζε να εκδίδεται σε βιβλία μετά τον θάνατό του...

Το κάλεσμα του Κθούλου

Με αυτή τη νουβέλα, ο Λάβκραφτ γράφει, τη δεκαετία του 1920, μια από τις πιο διάσημες ιστορίες της αμερικάνικης λογοτεχνίας του φανταστικού. Ο τερατόμορφος θεός Κθούλου, ο μεγάλος αρχαίος  που "στο άντρο του στη βυθισμένη Ρ'λυέ κοιμάται και ονειρεύεται" και περιμένει στα βάθη της σκοτεινής αβύσσου του ωκεανού, θα γίνει από μόνος του το σύμβολο ολόκληρου του σύμπαντος που δημιούργησε ο συγγραφέας.

Γραμμένο σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση και με ντοκιμενταρίστικη αίσθηση, ο Λάβκραφτ συνδυάζει στο διηγήμά του την αστυνομική με τη ναυτική περιπέτεια και το μυστήριο με την αγωνία που γεννά τον τρόμο και, τη φρίκη. Αυτά συστήνουν τις απαρχές του λογοτεχνικού σύμπαντος του συγγραφέα που έμελε να γίνει γνωστή ως η Μυθολογία του Κθούλου.

Όσο για το πλάσμα που δημιούργησε, αυτό έμελε να αφήσει ανεξίτηλο στίγμα στη λογοτεχνία τρόμου και στη σύγχρονη ποπ κουλτούρα: Το Κθούλου, ένας φτερωτός και χταποδόμορφος τιτάνας ανήκει σε μία ράτσα πανίσχυρων εξωδιαστασιακών οντοτήτων που ο Λαβκράφτ ονομάζει "μεγάλους παλαιούς" (the great old ones) ή "αρχαίους" (the ancient ones), οι οποίοι είναι εξόριστοι από τη Γη και αγωνίζονται να επιστρέψουν με το άνοιγμα κάποιων μυστικών σφραγισμένων πυλώ. Ο Κθούλου είναι ο μόνος απ' αυτούς που βρίσκεται στη γη, σε ένα είδος "χειμερίας νάρκης" στον βυθό κάποιου ωκεανού...

Η μουσική του Έριχ Ζαν

Η μουσική του Έριχ Ζαν κεντρώνεται γύρω από το θέμα του χαμένου παρελθόντος: Ένας νεαρός φοιτητής θα αναγκαστεί να συμβιώσει σε ένα σπίτι επί της οδο Οζέιγ με ένα ηλικιωμένο μουγκό Γερμανό, ο οποίος παίζει βιόλα. Οι παρτιτούρες του Έριχ Ζαν και η επίσκεψη του νεαρού στο σπίτι του θα οδηγήσουν σε ένα απρόσμενα επικίνδυνο φινάλε.

Ο ίδιος ο Λάβκαρφτ έχει χαρακτηρίσει τη νουβέλα αυτή ως μία από τις καλύτερές του και προειδοποιεί τον αναγνώστη του για την αίσθηση του χρόνου μέσα σε αυτή: Τίποτα στο διήγημα δε θα συμβεί στο παρόν: ο αφηγητής θα πρέπει να διηγηθεί στο παρελθόν και να διηγηθεί το παρελθόν. Να θυμηθεί έτσι τον χαμένο χρόνο για να ξαναγεννηθεί...

Το μοντέλο του Πίκμαν

Η ιστορία περιστρέφεται γύρω από έναν ζωγράφο της Βοστώνης που ονομάζεται Ρίτσαρντ Άπτον Πίκμαν, ο οποίος δημιουργεί τόσο αριστουργηματικές εικόνες που είναι ωστόσο τόσο τρομακτικές και γραφικές ώστε να διαγραφεί από μέλος του Boston Art Club και να "εξοστρακιστεί" από τους υπόλοιπους καλλιτέχνες. Η εξαφάνισή του θα οδηγήσει τον αφηγητή της ιστορίας - που είναι και φίλος του Πίκμαν - σε μια κατάδυση στο μυαλό του καλλιτέχνη και τα βιώματά του σε μια παραγκούπολη που εξηγούν τις φρικαλέες εικόνες που αποτυπώνει στους καμβάδες του...

Πρόκειται για ένα διαμαντάκι που μιλά για τη φύση της έμπνευσης και την αδυσώπητη επίδραση που έχει η μοναχικότητα σε έναν καλλιτέχνη. Η αισθητική του Πίκμαν περί φρίκης ομοιάζει με την οπτική του Λάβκραφτ, όπως την είχε αποτυπώσει στο δοκίμιό του με τίτλο "Ο φόβος του υπερφυσικού στη λογοτεχνία. Παράλληλα "το μοντέλο του Πίκμαν" θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα από τα διηγήματα που ο Λάβκραφτ θα μπορούσε να είχε αφιερώσει στον Έντγκαρ Άλαν Πόε, ο οποίος κατανοούσε σε ίδιο βαθμό τη μηχανική και τη φυσιολογία του φόβου και της "παράξενης" συμπεριφοράς.

Ο ξένος

Ο «Ξένος» περιγράφει λεπτομερώς την άθλια και φαινομενικά μοναχική ζωή ενός ανθρώπου, που φαίνεται ότι ποτέ δεν έχει έρθει σε επαφή με άλλον άνθρωπο. Η μνήμη του για τους άλλους είναι ασαφής και δεν φαίνεται να θυμάται τις λεπτομέρειες της προσωπικής του ιστορίας, συμπεριλαμβανομένου του ποιος είναι ή από πού προέρχεται. Ζει σε ένα σκοτεινό, παρηκμασμένο κάστρο που βρίσκεται καταμεσής ενός "ατελείωτου δάσους" από ψηλά δέντρα που αποκλείουν το φως από τον ήλιο. Δεν έχει δει ποτέ φυσικό φως. Η μόνη γνώση που έχει για τον έξω κόσμο έρχεται μέσα από την ανάγνωση των «παλαιών βιβλίων» που στοιχίζονται στις βιβλιοθήκες του κάστρου του. Η πλοκή ξεκινά όταν ο "ξένος" αποφασίζει να δραπετεύσει από τη φυλακή του.

Ο ιστορικός λογοτεχνίας τρόμου Λες Ντάνιελς έχει χαρακτηρίσει τον "Ξένο" ως την καλύτερη δουλειά του Λάβκραφτ. Ένα κείμενο με διάχυτη μια ποιητική μελαγχολία, τα γοτθικά στοιχεία του οποίου αναδεικνύουν μια υπαρξιακή ιστορία για τη μοναξιά και τον φόβο για τη μετά θάνατον ζωή.

Όνειρα στο σπίτι της μάγισσας

Η νουβέλα "Όνειρα στο Σπίτι της Μάγισσας", μια από τις καλύτερες του Λάβκραφτ, αναμειγνύει την ορθολογία της γεωμετρίας με τον υπερφυσικό τρόμο από το παρελθόν...

Ο Γουόλτερ Γκίλμαν, φοιτητής του μαθηματικού τμήματος στο Πανεπιστήμιο του Miskatonic, ενοικιάζει ένα δωμάτιο σε ένα σπίτι στο Άρκαμ της Μασαχουσέτης, το οποίο φημολογείται ότι είναι καταραμένο. Το σπίτι κάποτε ανήκε στην Κεζάια Μέισον, μια μάγισσα που εξαφανίστηκε μυστηριωδώς από τις φυλακές του Σάλεμ το 1692. Ο νεαρός ανακαλύπτει ότι πολλοί από τους ενοίκους της σοφίτας είχαν πρόωρο θάνατο. Οι διαστάσεις του σπιτιού είναι ασυνήθιστες και μοιάζουν να υπακούν σε ασυνήθιστους κανόνες γεωμετρίας. Ο Γκίλμαν θα πιστέψει ότι το σπίτι αποτελεί πύλη για άλλες διαστάσεις...

Το "Σπίτι της Μάγισσας" είχε δεχθεί πολλά αρνητικά σχόλια όταν πρωτοκυκλοφόρησε, σε βαθμό που ο Λάβκραφτ είχε σκεφτεί να το αποσύρει. Πολλοί κριτικοί μιλούσαν για ασαφή πλοκή και έλλειψη έμπνευσης. Σε πρόσφατες επανεκδόσεις της ώστόσο, η ιστορία κέρδισε τους νεότερους κριτικούς, οι οποίοι την κατατάσσουν στα πιο αγνά δείγματα της λαβκραφτικής κοσμοθεωρίας.

Το κτήνος στη σπηλιά

«Το κτήνος στο σπήλαιο» δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο τεύχος του ερασιτεχνικού περιοδικού "The Vagrant" του Ιουνίου 1918 και είναι από τα διηγήματα αυτά που θα μπορούσαν να μεταφερθούν με ελάχιστες επεμβάσεις σε ταινία θρίλερ.

Ένας άντρας που περιηγείται σε ένα σπήλαιο όπου στην αρχαιότητα κατοικούσε Μαμούθ διαχωρίζεται από τον οδηγό του και χάνεται. Η δάδα του σβήνει και μαζί της και η ελπίδα να βρει μια διέξοδο στο σκοτάδι. Ξαφνικά ακούει βήματα να τον πλησιάζουν, τα οποία δεν μοιάζουν με ανθρώπινα. Παίρνει μια πέτρα και το ρίχνει προς την πηγή του ήχου. Το παράξενο πλάσμα που ζούσε στο σπήλαιο πέφτει στο έδαφος πληγωμένο. Πλησιάζοντάς το ο άντρας ανακαλύπτει ότι δεν πρόκειται για τέρας αλλά για έναν παραμορφωμένο άνθρωπος, ο οποίος είχε επίσης χαθεί στο σπήλαιο πριν από πολλά χρόνια...

ΠΗΓΗ: www.news247.gr