Ανιχνεύσεις της ιδιοπροσωπίας μας

Από το Εισαγωγικό σημείωμα στο βιβλίο των εκδόσεων του Ιδρύματος ΑΙΓΙΣ  «ΑΝΑΖHΤΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑΣ - Πολυεπίπεδες και πολυσύνθετες, ιστορικές και ιδεολογικές προσεγγίσεις της εθνικής αυτογνωσίας».


«Η συγκρότηση εθνικής ταυτότητος και αυτοσυνειδησίας ενός έθνους είναι μία πολύπλοκη και πολυσύνθετη διαδικασία, πολλές φορές διαρκεί αιώνες και επηρεάζεται από πολλούς και πολυποικίλους παράγοντες, ιστορικούς, πολιτικούς, πολιτισμικούς, γεωγραφικούς, θρησκευτικούς και ιδεολογικούς. Συχνά η διαμόρφωση εθνικής αυτοσυνειδησίας και ταυτότητος, η αίσθηση δηλαδή του συνανήκειν σε ένα Έθνος με ιδιαίτερα και μοναδικά χαρακτηριστικά, είναι μία επώδυνη διαδικασία, που περνά μέσα από αντιπαραθέσεις με άλλους λαούς και πολιτισμούς, διαπερνά ιστορικές περιόδους, γνωρίζει ήττες και οδυνηρές καταστάσεις. Όλα αυτά ισχύουν πολύ περισσότερον όταν ομιλούμε για το ελληνικόν Έθνος, με την πανάρχαια και πολυετή ιστορία του, αλλά και τις πάμπολλες αιματηρές ιστορικές περιπέτειες και ιδιαιτέρως σκληρές δοκιμασίες του.

Ιδίως για το ελληνικόν Έθνος, το να καθορισθούν τα στοιχεία που συναπαρτίζουν, που συναποτελούν την ταυτότητά του, σημαίνει ότι όποιος το επιχειρήσει με σοβαρό και αξιόπιστο, αντικειμενικό και επιστημονικό τρόπο, οφείλει να είναι γνώστης της ελληνικής ιστορίας σε όλη την διαχρονία της, να αντιλαμβάνεται τις ιδεολογικές ζυμώσεις εντός του Έθνους, να παρακολουθήσει την ιστορία των ιδεών και των πολιτιστικών ρευμάτων, και να καταλήξει στον προσδιορισμό κοινώς αποδεκτών στοιχείων Ελληνικότητος.

Και επειδή η Ελληνικότης είναι πολυσύνθετη και πολύπλοκη, εάν κάποιος υπερτονίζει κάποια γνωρίσματα παραλείποντας ή υποβαθμίζοντας κάποια άλλα, εάν κάνει επιλογή ιστορικών περιόδων και εκφάνσεων του Ελληνισμού για να εξυπηρετήσει τα δικά του ιδεολογήματα, τότε αυτός εκπίπτει στο επίπεδο ενός φθηνού προπαγανδιστή και το όλο εγχείρημά του οφείλουμε να το αντιμετωπίσουμε τουλάχιστον με επιφυλακτικότητα.

To ανά χείρα εγχειρίδιο απέρρευσε από την ανάπτυξη και τον εμπλουτισμό κάποιων διαλέξεων - παρουσιάσεων γύρω από το αντικείμενο, όπως αυτές παρουσιάσθηκαν σε μια πολιτιστική εσπερίδα με ανάλογο θέμα που έλαβε χώρα στις 23 Οκτωβρίου 2016, στο δημοτικό θέατρο «Κάρολος Κουν» του δήμου Αλίμου, με την ακάματη φροντίδα και προπαρασκευή του φίλου δημοτικού συμβούλου Χαρίλαου Μέξα.

Επιχειρεί να ανιχνεύσει όλως συνοπτικώς τα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν την ελληνική ταυτότητα και προσδίδουν την εθνική αυτογνωσία στον Ελληνισμό καθ' όλην την διάρκεια της υπερτρισχιλιετούς υπάρξεώς του.

Αυτή η ιστορική περιδιάβαση είναι διαρθρωμένη αδρά σε τρεις καίριες για τον Ελληνισμό ιστορικές περιόδους:
(α) Αρχαιότης - Ελληνιστικοί χρόνοι, Ρωμαιοκρατία,
(β) Βυζάντιο και Μέσοι Χρόνοι
(γ) Μεταβυζαντινή περίοδος και Νεώτερος Ελληνισμός
για να καταλήξουμε εν τέλει στο ασφυκτικό κι επαπειλούμενο Σήμερα και στο
άδηλο Αύριον της Ελληνικότητος.

Τι άλλο άραγε ημπορούμε να εννοούμε με τον όρο «Ελληνικότης» ει μη  μόνον την μοναδική ελληνική ιδιαιτερότητα. Δηλαδή όλα εκείνα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν έναν Έλληνα, όλα αυτά τα συστατικά της ζωής που αποδίδουν την ιδιότητα του Έλληνος. Τα δεδομένα που συναπαρτίζουν την εθνική μας μοναδικότητα, το κοινό αίσθημα περί τα πράγματα και τα δρώμενα και την κοινή νοοτροπία (δηλαδή τον «τρόπο του νοείν») και τους κοινούς εθνικούς εθισμούς μας, του συναρτημένους από το ιστορικό παρελθόν. Αυτά δηλαδή τα φυσικά και ιστορικά συστατικά στοιχεία που διαφοροποιούν κατά μοναδικό τρόπο τον Λαό και το Έθνος μας μεταξύ όλων των άλλων εθνών της λευκής φυλής.

Επίσης η Ελληνικότης σχετίζεται συμφυώς προς τα συλλογικά ορμέμφυτα του Λαού μας, ήτοι προς όλες εκείνες τις αντανακλαστικές και εκτός παρεμβάσεως της διανοίας συμπεριφορές του, συμμεμειγμένες με τις σωρευτικώς κληρονομούμενες από γενεάς σε γενεά ιστορικές εμπειρίες.

Είναι δηλαδή εν ολίγοις η Ελληνικότης, η διαχρονική ιδιοσυγκρασία των Ελλήνων, η ιδιαιτέρα, ξεχωριστή, μοναδική και ανεπανάληπτη «κράση» («ανάμειξη») και σύγκλιση των βιολογικών, ψυχολογικών και πνευματικών στοιχείων της ελληνικής συλλογικότητος, του Λαού μας («Είναι») ιδωμένου στην ιστορική του διάσταση ως Έθνους των Ελλήνων («Γίγνεσθαι»).

Ο Βρετανός Ορλάντο Φάϊτζις (Orlando Figes), Καθηγητής Ιστορίας στο Κολλέγιο Birkbeck του πανεπιστημίου του Λονδίνου, εξέδωσε στα 2002 ένα εξαιρετικό πόνημά του με τίτλο «Ο χορός της Νατάσσας : Μια πολιτιστική ιστορία της Ρωσίας» («Natasha's Dance: A Cultural History of Russia», εκδόσεις Henry Holt and Company, Νέα Υόρκη. Το βιβλίο εξεδόθη και στην ελληνική από τις εκδόσεις Ηλέκτρα το 2006 σε δύο μέρη : Α΄ - «Απο τον Μεγάλο Πέτρο στον Τολστόϊ» και Β΄ - «Απο τον Ντοστογιέφσκι στην ΕΣΣΔ»).
Στο έργο του αυτό ο διάσημος επιστήμων αναφέρεται σε μιαν εκτεταμένη χρονική περίοδο και καλύπτει έναν τεράστιο αριθμό πηγών με αμέτρητες αναφορές σε πρόσωπα, τόπους, έργα, ιστορικές περιόδους, καλλιτεχνικά, πολιτικά και θρησκευτικά κινήματα. Διατρέχει πράγματι αχανείς πολιτιστικές περιοχές, ενώ μελετά έναν τεράστιο αριθμό έργων, προκειμένου να συλλάβει τις πρωτεϊκές αλλά και εκρηκτικώς ταραχώδεις προσπάθειες των Ρώσων να προσδιορίσουν την εθνική τους ταυτότητα. Ιχνηλατεί με λεπτομέρεια το πώς διεμορφώθη η ρωσική εθνική συνείδηση. Προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα : υπάρχει «ρωσική ψυχή» και με ποιες διεργασίες προέκυψε; Έτσι το πόνημά του καθίσταται μια μοναδική στο είδος της ιστορική μελέτη για τον ρωσικό πολιτισμό, με εξαιρετικό λογοτεχνικό ύφος.

Ο «Χορός της Νατάσσας» δεν αποτελεί απλώς μία «κλασική» εξιστόρηση των επιτευγμάτων του ρωσικού πολιτισμού. Πρόκειται για την ερμηνευτική προσέγγιση ενός πολιτισμού, όχι όμως με την εκτεταμένη ιστορική παρουσίασή του, οπότε η ιδιάζουσα διάρθρωση του βιβλίου βασίζεται σε θεματικά και όχι χρονολογικά κριτήρια, εξετάζοντας μια διαφορετική, πυρηνική πτυχή της πολιτισμικής ταυτότητος των Ρώσων.

Ο ίδιος ο τίτλος του βιβλίου - που επελέγη με ιδιαιτέρα σπουδή – αναφέρεται σε μια σκηνή του θρυλικού έργου του Λέοντος Τολστόϊ «Πόλεμος και Ειρήνη», όπου παρουσιάζεται ο χορός της νεαρής Κόμισσας Νατάσσας Ιλινίτσνα Ραστόβα: Η «γαλαζοαίματη» αριστοκράτισσα μετά από μια κυνηγετική εκδρομή καταλήγει σε μια ξύλινη καλύβα, όπου χορεύει έναν - ολότελα άγνωστο σ’ αυτήν και στον «εκδυτικισμένο» περίγυρό της – ξέφρενο λαϊκό χορό στους ήχους της μπαλαλάϊκας, ωσάν αγρότισσα, υπείκουσα στην εκρηκτική παρόρμηση της «ρωσσικής ψυχής», που άθελα υπάρχει και δρα μέσα της. Αυτή ακριβώς η πρόθεση που αποτυπώνει ο Φάϊτζις στην αναζήτηση και καταγραφή της «ρωσικότητος», της ψυχικής και ιδιοσυστατικής πεμπτουσίας του ρωσικού λαού, κατευθύνει και την τροχιά των πεμπτουσιακών προσεγγίσεων που καταγράφονται στο συνοπτικό μας πόνημα.

Τις ενότητες του μικρού παρόντος εγχειριδίου «Η ελληνικότης στην αρχαιότητα, στους ελληνιστικούς χρόνους και στην ρωμαιοκρατία» και «Σύγχρονη ανίχνευση της ιδίως ελληνικότητος» έγραψε ο Παναγιώτης Ηλιόπουλος. Ο Χρήστος Παπάς έγραψε τις ενότητες «Βυζάντιο και Μέσοι Χρόνοι», «Εθνικοί Στοχαστές» και «Ποια ελληνικότης για το σήμερα και το αύριο;». Τέλος ο Ευάγγελος Καρακώστας έγραψε τις ενότητες «Η εθνική μας αυτοσυνειδησία - Οι Αγωνιστές της Εθνεγερσίας και η Πνευματική ταυτότης του 1821», «Δυτική επιρροή και πνευματικός ελληνοκεντρισμός» και το επιμύθιον «Έλληνες ή Ρωμιοί;». Τους ευχαριστώ για την προσπάθεια και την συμμετοχή τους. Σε ότι αφορά στον Ευάγγελο Καρακώστα, ομολογώ ότι περιέκοψα με … ωμότητα τον σαγηνευτικό του πλατειασμό για τον σπουδαίο Όσβαλντ Σπένγκλερ, υπόσχομαι όμως δημοσίως, ότι θα επανέλθουμε ομού … συνεργαζόμενοι με μια μονογραφία για το έργο του μεγάλου στοχαστή, αγνώστου εν πολλοίς στην Πατρίδα μας.

Τα κείμενα των ομιλητών – συγγραφέων …… υπέστησαν την γραμματική και συντακτική τυραννία μου, εν πολλοίς υπό το φώς της «γραμματικής καθοδηγήσεως» του αειμνήστου Αχιλλέως Τζαρτζάνου και μετά από λεπτολόγο ανάκριση των γραφόντων για μερικά σημεία, στα οποία ο επιμελητής - εγώ αυτός- είχε χρείαν επεξηγήσεων. Επίσης παρενέβην με την παρεμβολή και συμπλήρωση κάποιων ασυνήθων για την εποχή πληροφοριακών δεδομένων. Ευελπιστώ ότι το παρόν εκτός από γλαφυρό και πυκνώς πληροφοριακό εγχειρίδιο, θα λειτουργήσει επίσης ως ένα συνοπτικό αλλά και ικανό ιδεολογικό εφόδιο.»

Α. Κωνσταντίνου