Περί Συντάγματος και Νόμων

Άρθρο της διευθύντριας της εφημερίδας "Εμπρός", Ειρήνης Δημοπούλου 

«…Κι αν είσαι στο σκαλί το πρώτο, πρέπει
νάσαι υπερήφανος κ’ ευτυχισμένος.
Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι
τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα.
Κι αυτό ακόμη το σκαλί το πρώτο
πολύ από τον κοινό τον κόσμο απέχει.
Εις το σκαλί για να πατήσεις τούτο
πρέπει με το δικαίωμά σου νάσαι
πολίτης εις των ιδεών την πόλι.
Και δύσκολο στην πόλι εκείνην είναι
και σπάνιο να σε πολιτογραφήσουν.
Στην αγορά της βρίσκεις Νομοθέτας
που δεν γελά κανένας τυχοδιώκτης.
Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι
τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα».

Κ. Καβάφης, το Πρώτο Σκαλί (1899)

Στην Αντιγόνη του Σοφοκλέους (την δίδαξε το 442 π.Χ., καταγαγών την πρώτη του νίκη) παρακολουθούμε με τον πλέον ανάγλυφο και αμφίπλευρα ολοκληρωμένο τρόπο την σύγκρουση του «κατά συνείδησιν δικαίου», του φυσικού δικαίου, όπως εκφράζεται από την Αντιγόνη, με το θετό δίκαιο, αυτό του βασιλέως, θείου (αδελφού της μητέρας της) και μέλλοντος πενθερού της, Κρέοντος.

«Ου γαρ τι μοι Ζευς ην οκηρύξας τάδε, ουδ’ ηξύνοικος των κάτω θεών Δίκη. ου τούσδ’ εν ανθρώποισιν ώρισαν νόμους. ουδέ σθένειν τοσούτον ωόμην τα σα κηρύγμαθ’ ώστ’ άγραπτα κασφαλή θεών νόμιμα δύνασθαι θνητόν όνθ’ υπερδραμείν. Ου γάρ τι νυν γε καχθές, αλλ’ αεί ποτε ζη ταύτα, κουδείς οίδεν εξ ότου ’φάνη». (Αντ. 450-7)

Όταν ήμουν μαθήτρια του Λυκείου, η τραγωδία αυτή του Σοφοκλέους εδιδάσκετο μετ’ επιτάσεως από μεν τους αριστερόστροφους καθηγητές ως αντιδεξιό, αντιχουντικό, «αντιφασιστικό» μανιφέστο (δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν από τον Μουσολίνι και τον Φασισμό και κάτι παραπάνω από την Επταετία των Συνταγματαρχών), από δε τους δεξιόστροφους (βρισκόμαστε χρονικά στην δεύτερη τετραετία διακυβερνήσεως από το ΠΑΣΟΚ) ως κρυπτοσυνθηματικό μήνυμα για αντίσταση στον «Ολοκληρωτισμό από όπου κι αν προέρχεται». Η φοβική Νεοδημοκρατική ψευδοδεξιά δεν τολμούσε να μιλήσει για Μαρξισμό, Μπολσεβίκους, Σταλινικούς και λοιπά εγκληματικά στοιχεία, άλλωστε το Τείχος του Αίσχους στεκόταν ορθωμένο ακόμη στην Ευρώπη,και αισθανόταν ακόμη ασφαλής στα όσα θεωρούσε κεκτημένα της.

Τούτες τις μέρες συζητήθηκε στην βουλή η αναθεώρηση του Συντάγματος -ο πρώτος γύρος, γιατί η συζήτηση θα ολοκληρωθεί στην επόμενη κοινοβουλευτική περίοδο.

Κι εδώ τίθεται και πάλι το ζήτημα της ισχύος του Νόμου. Πώς και πότε υπακούμε στους Νόμους; Όταν φωτογραφικοί νόμοι θεσπίζονται για να καταστρατηγηθούν τα νόμιμα δικαιώματα μισού εκατομμυρίου Ελλήνων, οι οποίοι εκδηλώνουν την στήριξή τους σε ένα νόμιμα εκλεγμένο, νόμιμο πολιτικό κόμμα, οι νόμοι είναι «νόμιμοι»;

Όταν νομοθετεί η πολιτική εξουσία, και υποκαθιστά και την δικαστική, καθ’ ομολογίαν της, υπερβαίνοντας τις δικαιοδοσίες της και καταβαραθρώνοντας τα δικαιώματα του λαού, οι νόμοι της είναι «νόμιμοι»; Και ποιος νομοθετεί; Αν αύριο νομοθετεί η Νέα Τάξη Πραγμάτων (ήδη οι διεθνείς οργανισμοί αποτελούν προάγγελό της) οφείλουμε να υπακούσουμε στους νόμους της;

Ο αποκλεισμός της ηγεσίας ενός νομίμως εκλεγμένου νομίμου πολιτικού κόμματος από την κρατική τηλεόραση και την επικοινωνία με την κοινή γνώμη, η επιλεκτική διακοπή της κρατικής χρηματοδότησης, οι κρυφές διαβουλεύσεις με μερίδα πολιτικών, είναι ίδια ενός δημοκρατικού πολιτικού συστήματος ή ενδείξεις πραξικοπηματικής συμπεριφοράς;

Η άρνηση της ανώτατης πολιτειακής ηγεσίας να συνομιλήσει με την τρίτη πολιτική δύναμη της χώρας, νομιμοποιεί την εξουσία της ή καθιστά την εξουσία της και το καθεστώς που υπηρετεί αντιδημοκρατικά;

Στην Αντιγόνη, οι «κατά Φύσιν» νόμοι, οι νόμοι οι οποίοι θεσπίστηκαν από τον Δία και την Δίκη και άρα είναι θείοι νόμοι, εν τέλει υπερισχύουν ηθικά. Η νίκη όμως δεν έρχεται ούτε από την νομοταγή Ισμήνη, ούτε από τον αυτόχειρα Αίγισθο, αλλά από την ηρωική, θρασύτατη, θρησκευόμενη Αντιγόνη η οποία αν και θυγατέρα, γνήσια απόγονος του Οιδίποδα, δεν της επιτρέπεται να πάρει την εξουσία λόγω του φύλου της- επειδή είναι γυναίκα-, όμως η συμπεριφορά της είναι σαφώς ηγεμονικότερη και ηθικότερη αυτής του Κρέοντος.

Τα διλήμματα και τα αδιέξοδα με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι τόσον ο Κρέων όσο και η Αντιγόνη, σηματοδοτούν την μετάβαση του πολίτη από την άγνοια στην γνώση, όταν έρχεται αντιμέτωπος με την υπέρβαση της εξουσίας. Όπως σημειώνει ο Καβάφης «Στην αγορά της πόλεως των ιδεών, βρίσκεις Νομοθέτας που δεν γελά κανένας τυχοδιώκτης».