Εθνορομαντισμός και Λαϊκή Κοινότητα: Μια εισαγωγή στην σκέψη του Johann Gottfried Herder

 

Ο Johann Gottfried Herder (1744–1803) υπήρξε διαπρεπής θεολόγος, ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας, αλλά και ένας από τους μεγαλύτερους Γερμανούς φιλοσόφους που ανέδειξε το ρεύμα του Αντιδιαφωτισμού. Βασικός εκπρόσωπος του πνευματικού κινήματος του Ρομαντισμού, εξέλαβε την φυσική Ιεραρχία εντός ενός ομογενούς συνόλου ως μια απόλυτα εναρμονισμένη με το κοινοτικό πεπρωμένο συνθήκη, καθώς διακήρυσσε ότι «(…) υπάρχει μόνο μια τάξη στο κράτος και αυτή είναι ο λαός, στον οποίον ανήκουν τόσο ο βασιλιάς, όσο και ο αγρότης». 

Πρωταρχικός εκφραστής της θεωρίας της Ψυχής του λαού, πρόβαλε έντονα την σημασία της γλώσσας, αλλά και της λαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργίας (η οποία έως τότε δεν εκλαμβανόταν παρά ως μια άκομψη κληρονομιά των αγράμματων Γερμανών χωρικών), ως συνεκτικές κολώνες μιας Εθνικής Φιλολογίας, η οποία στέκεται στον αντίποδα της λόγιας, ξενόφερτης «υψηλής» τέχνης.

Από την ιατρική στην θεολογία και την φιλοσοφία

Ο Herder ξεκίνησε τις σπουδές του στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου του Königsberg (σημερινού Kaliningrad). Μην αντέχοντας όμως την θέα ανατομημένων ή εγχειρισμένων σωμάτων, και λόγω κάποιων δικών του δυσάρεστων προσωπικών εμπειριών, εγκατέλειψε τον κλάδο αυτόν για να ακολουθήσει σπουδές στην θεολογία και την φιλοσοφία. Η μεταστροφή αυτή έφερε τον Herder στα θρανία των αμφιθεάτρων του διάσημου φιλοσόφου Immanuel Kant, γνωστού για την διαμόρφωση του συστήματος της κριτικής φιλοσοφίας. Από το 1764 ως το 1769 ο Herder παρέδιδε ο ίδιος διαλέξεις στο καθεδρικό σχολείο της Ρίγα και λίγα χρόνια αργότερα, μετά από διάφορα ταξίδια του σε χώρες της κεντρικής Ευρώπης, βρέθηκε προσκεκλημένος του Goethe στην Βαϊμάρη, όπου και έλαβε το αξίωμα του ανώτατου επόπτη διοίκησης της Ευαγγελικής Εκκλησίας και του εφόρου εκπαίδευσης.

Ως πολυσχιδής προσωπικότητα που υπήρξε ο νεαρός λουθηρανός ιερέας, δεν παρέλειψε να ασχοληθεί με την γερμανική, αλλά και την ευρωπαϊκή εν γένει λογοτεχνία, συγγράφοντας μόλις στα 23 του έτη το τρίτομο έργο του «Περί της νεωτέρας γερμανικής λογοτεχνίας», μέσα από το οποίο έκανε ανοιχτά έκκληση για κάθαρση της εγχώριας λογοτεχνίας από ξενικές επιρροές, και για ανάδειξη του εθνικού πολιτισμικού πλούτου που παράγει ο λόγος των συμπατριωτών του. Γενικότερα η πρόσληψη της αισθητικής ως τμήμα της ανθρωπολογίας ήταν διάχυτη στα γραπτά του Γερμανού φιλοσόφου, καθώς πίστευε πως τα καλλιτεχνικά έργα του ανθρώπου δεν αποτελούν παρά την πηγαία έκφραση της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του. Έτσι λοιπόν και κάθε εποχή και πολιτιστική περίοδος κομίζει το δικό της αξιακό φορτίο στο αέναο ιστορικό γίγνεσθαι, και κάθε πολιτισμός έχει την δική του ξεχωριστή απάντηση για τα προβλήματα μίας συγκεκριμένης χρονικής και τοπικής συγκυρίας.

Ο Herder εύστοχα παρατηρούσε πως ο κάθε πολιτισμός, ο κινέζικος, ο ινδικός, ο αιγυπτιακός, ο Ελληνικός, ο ρωμαϊκός κ.α. δημιουργήθηκε, αναπτύχθηκε και καθιερώθηκε αναλόγως προς την αδιαμφισβήτητη προϋπόθεση του φυλετικού περιβάλλοντος, της προγενέστερης πολιτιστικής μαγιάς, αλλά και του εδαφικού και κλιματικού παράγοντα. Ως εκ τούτου, είναι μάταιο να επιχειρήσει κανείς να συγκρίνει και να ταξινομεί αυθαίρετα τις εκάστοτε πολιτισμικές ποιότητες, άνευ συνυπολογισμού του τόπου, του χρόνου και των ιδιαίτερων συνθηκών εντός των οποίων αυτές αναπτύχθηκαν. Το πάντοτε ανήσυχο πνεύμα του νεαρού τεχνοκρίτη σημείωνε πως «ο Σαίξπηρ δεν ήταν Σοφοκλής, ο Μίλτων δεν ήταν Όμηρος, ο Μπόλινγκμπροκ δεν ήταν Περικλής», αλλά ότι ο καθένας υπήρξε αυτό που υπήρξε και έδρασε σύμφωνα με τις απαιτήσεις της εποχής της οποίας ξεχωριστά ο καθένας έζησε.

Ο πρόδρομος μιας νέας πνευματικής εποχής

Στην εποχή της επικράτησης των υλιστικών ιδεωδών που Διαφωτισμού, δεν προξενεί ερωτηματικά η συστηματική αποσιώπηση των λόγων και των έργων όσων Ιδεαλιστών στάθηκαν ενάντια στις διδαχές της φιλελεύθερης παντοκρατορίας, από τα πάσης φύσεως ακαδημαϊκά κατεστημένα εντός και εκτός συνόρων. Ενάντια στον ψυχρό ορθολογισμό, την ειδωλολατρία της λογικής και την αποϊεροποίηση που επέφεραν οι ραδιουργίες της νεοαναδυόμενης, υπερφίαλης αστικής τάξης τον 18ο αιώνα, στάθηκαν ως το κύριο πνευματικό αντίβαρο οι περιώνυμοι Ρομαντικοί στοχαστές. Σύμφωνα με τον αείμνηστο θεολόγο, καθηγητή και μελετητή της Φιλοσοφίας Νικόλαο Λούβαρι, οι ρομαντικοί δημιουργοί έχουν πάθος με το παράδοξο, με το όνειρο και τον θρύλο. Κατά την ρομαντική παράδοση η Φύση έχει Ψυχή, Ψυχή η οποία λαβαίνει σάρκα και οστά στα δημώδη δημιουργήματα της φιλολογίας των λαών. Σε ένα βαθύτερα φιλοσοφικό επίπεδο, ο Herder απέρριψε την διδασκαλία της διαρχίας, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος αποτελείται από δύο ανεξάρτητες μεταξύ τους υποστάσεις, ήτοι το σώμα και την ψυχή, καθώς και την θεωρία ότι η ψυχή χωρίζεται σε επιμέρους τμήματα όπως λ.χ. ο λόγος, η αντίληψη, η βούληση, η επιθυμία κ.α. Απεναντίας, υποστήριξε την αδιασάλευτη ενότητα των ψυχικών λειτουργιών, σε έναν οργανικό συγκερασμό της βιολογικής και της πνευματικής υπόστασης του ανθρώπου. Υπό μια πολύ ευρύτερη οπτική, ερμήνευε τον κόσμο ως ένα διεθνές μωσαϊκό γνησίων, αλλά και διαφορετικών μεταξύ τους εθνικών οργανισμών, οι οποίοι οφείλουν να διατηρούν την αυτοτέλειά τους ως ιδιόμορφα ψηφιδωτά και ζώντα συλλογικά σώματα.

Στο μνημειώδες ανολοκλήρωτο έργο του «Ιδέες για την φιλοσοφία της Ιστορίας και της Ανθρωπότητος», ο Herder υποστήριξε ότι τελικός σκοπός της ανθρωπότητος είναι η ανύψωση αυτής προς έναν ανώτερο ανθρωπισμό. Η ανθρώπινη φύση όμως δεν είναι ομοιόμορφη, καθώς ποικίλλει ανάλογα με την εκάστοτε ανθρώπινη φυλή. Συνεπώς, υποστήριζε ότι για να γίνει κατανοητή αυτή η πορεία προς τον ανώτερο ανθρωπισμό, δηλαδή την ίδια την ουσία της Ιστορίας, οφείλουμε να αποκαλύψουμε το λαϊκό πνεύμα που ενυπάρχει σε κάθε λαό. Θεμελιώδης σκέψη του Γερμανού Ιδεαλιστή φιλοσόφου ήταν ότι η ανθρώπινη ύπαρξη κάνει αισθητή την παρουσία της καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορικής εξέλιξης με μορφές κοινού, ομαδικού βίου. Εντός αυτής της κοινοτικότητος, ή αλλιώς ομαδικότητος, καλείται η ανθρώπινη φύση να δημιουργεί, να διεκδικεί την ευτυχία της, να υπερασπίζεται την μοναδικότητά της, αλλά και να κατακτά την ελευθερία της. Σε αυτές λοιπόν τις εξ αντικειμένου αναγκαίες μορφές κοινωνικού βίου, συγκαταλέγεται και η μορφή του Έθνους ως η κορωνίδα αυτών. Το Έθνος ιστορικά καταξιώνεται ως η πιο έγκυρη και ανθεκτική μορφή κοινοτικής ζωής, ως ένα ιδιαίτερο είδος λαϊκής κοινότητος με τις δικές της πολιτισμικές παραδόσεις και με διασφαλισμένες τις δυνατότητες για ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων με άλλες παρόμοιες κοινότητες. Η οντολογική υφή μιας τέτοιας διευρυμένης συλλογικότητος παραπέμπει στην έννοια της Πατρίδος και στην κοινή γλώσσα, η οποία με την εσωτερική της δυναμική καθιστά την γενέθλια Γη ως την εστία φανέρωσης της ζωής.

Ωστόσο, ήδη αποφαινόταν ότι στην εποχή της αστικής κυριαρχίας στα σπάργανά της, όπως ακριβώς συμβαίνει και σήμερα, ο κοινοτικός βίος και η λαϊκή κοινότητα μετατρέπονται σε ένα είδος χυδαίου και ανερμάτιστου συναγελασμού, ενώ το Έθνος ταυτίζεται με το κράτος ως μηχανισμός καταστολής. Ακολούθως, η αστική κοινωνία εκφυλίζεται περαιτέρω σε μια μαζική κοινωνία αγελαίων σχέσεων και συμπεριφορών, με μοναδικό «συνεκτικό» κρίκο τον υπολογιστικό προγραμματισμό και την απρόσωπη, άτεγκτη οργάνωση της παραγωγής, κατάφωρα ξένης προς τις ουσιώδεις ανθρώπινες ανάγκες. Χαρακτηριστική άποψη του Herder ήταν πως, κατά συνέπεια, όλα τα ανθρώπινα όντα εντός μιας κοινωνίας με τα χαρακτηριστικά αυτά μοιάζουν να έχουν «καταψυχθεί». Υποστήριζε επίσης ότι σε μια συνάφεια σαν και αυτή, το έθνος–κράτος ομοιάζει με εξουσιαστική αρχή, συγκεντρώνοντας όλα τα στοιχεία ενός αντεθνικού κρατικού μορφώματος, στο οποίο οι τερατώδεις ηγετικές ομάδες στην κορυφή του επιδίδονται στην δόλια εκμετάλλευση του κόπου του πολίτη, ενώ ως «πολιτική μούσα» τους αναδεικνύεται ο δεσποτισμός.

Herder και παγκοσμιοποίηση: η σταδιακή γενοκτονία των Εθνών

Αυτός ακριβώς ο δεσποτισμός αντιπροσωπεύει την ωμή και καταπιεστική, πολλές φορές ολοκληρωτική διακυβέρνηση, η οποία εργάζεται μανιωδώς για μια άκρως παθολογική και ψυχαναγκαστική σύμμειξη εθνικών πολιτισμών. Μια σύμμειξη που εκριζώνει τους λαούς από τις εθνικές τους εστίες και παραδόσεις, πολτοποιώντας και αφομοιώνοντας παράλληλα τις ευαίσθητες γραμμές κάθε αυθύπαρκτου πολιτισμού, υπό ένα αφηρημένο, γενικό, επιτηδευμένα αόριστο σχηματισμό, όπως είναι επί παραδείγματι η σαπίλα του αμερικανισμού και του «ονείρου» που τον συνοδεύει, αλλά και η μαζική υστερία της υπερκατανάλωσης άχρηστων προϊόντων που ταλαιπωρεί την οικουμένη. Πρόκειται για την σύγχρονη μάστιγα που ισοπεδώνει λαούς και Έθνη στο όνομα της προοδευτικότητος, της μονάκριβης κόρης της περίφημης καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης.

Όπως διαπιστώνεται, ο Herder ήταν άκρως προφητικός ήδη από την εποχή του, καθώς με την φιλοσοφική του σκέψη είχε προβλέψει τον σύγχρονο εξανδραποδισμό των λαών. Σήμερα οι μαζικές διηπειρωτικές μεταναστεύσεις παρουσιάζονται ως λύτρωση από διάφορα εθνομηδενιστικά – κομματικά και μη – μορφώματα, ενώ ταυτόχρονα τέτοιοι ξεριζωμοί αποτιμώνται από τους ίδιους τους φιλελεύθερους κοσμοπολίτες ως «δημιουργικά φαινόμενα μιας νέας τάξης πραγμάτων», στην οποία το Έθνος δεν έχει καμία θέση ενώπιον της αποκαλούμενης «ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και συνεννόησης». Η πραγματικότητα όμως είναι πολύ διαφορετική, καθώς οδηγούνται στον αφανισμό ολόκληροι πολιτισμοί και μαζί τους και οι λαοί, με ηθικούς και φυσικούς αυτουργούς τις δυτικές πολιτικές ελίτ που εδρεύουν στα μουντά κτήρια των Βρυξελλών και της Ουάσιγκτων. Αυτοί και όσοι συναινούν στις άνομες επιδιώξεις τους, μέσω της αγαστής συνεργασίας τους με τους τραπεζίτες χρηματοδότες τους, είναι και οι εγκληματίες οι οποίοι εκτελούν το σχέδιο της σταδιακής γενοκτονίας των Ευρωπαίων.

Για τον Herder η κατεύθυνση αυτή, εκτός του πασίδηλα εθνοπροδοτικού της χαρακτήρα, είναι εκ προοιμίου αποτυχημένη, καθώς βασίζεται στην αντιφυσική, έξωθεν βίαιη επιβολή και την υπολογιστική ταξινόμηση, ήτοι σε παράγοντες που εκ των πραγμάτων αποτρέπουν την βαθιά και ειλικρινή γνωριμία με τον έναν ή τον άλλον πολιτισμό. Αυτή η κατάσταση είναι πλήρως αντιπροσωπευτική της σύγχρονης εποχής και του δυστοπικού εφιάλτη που βιώνει η Πατρίδα μας, με πλήθος αδίστακτων ολετήρων που προσποιούνται τους εθνοπατέρες να αντιποιούνται την Αρχή του Έθνους, οδηγώντας έναν άλλοτε ένδοξο λαό στο βάραθρο της μαζοποίησης και της πολιτισμικής ισοπέδωσης. Ο σπουδαίος Γερμανός λόγιος, σε αντίθεση με τις κοινωνιολογικού χαρακτήρα ανοησίες των σύγχρονων εκφυλισμένων πρωτοκοσμικών «διανοητών», διέκρινε καθαρά τον οργανικό χαρακτήρα των κοινωνιών. Πάγια άποψη του Herder ήταν ότι η ταυτότητα ενός ανθρώπου διαμορφώνεται από τους πανάρχαιους προγονικούς δεσμούς, οι οποίοι ενώνουν σε ένα δομικό συνεχές το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον του, από την σύνδεσή του με το ιστορικό του πεπρωμένο, την ιστορική μνήμη, το κληρονομημένο εθιμικό και τον πολιτισμό του, αλλά και την Γη του, την ποτισμένη με το αίμα των προγόνων του.

Όπως υποστήριξαν και άλλοι εκπρόσωποι του Ρομαντικού εθνικιστικού κινήματος, τα πραγματικά φυσικά σύνορα των κρατών είναι αναμφίβολα τα εσωτερικά τους σύνορα. Αυτοί οι συγγενείς ομόγλωσσοι, ομότροποι και ομόθρησκοι είναι που ενώνονται μεταξύ τους με ένα πλήθος αόρατων δεσμών από την ίδια την Φύση, ενώ κατανοούν μύχια ο ένας τον άλλον συμμετέχοντας από κοινού σε μια αδιάσπαστη ολότητα, που δεν είναι άλλη από το Έθνος, το κεντρικό πολιτικό υποκείμενο της ανθρώπινης ιστορίας. Αυτά τα διδάγματα Ιδανισμού αποτελούν και τα ακλόνητα θεμέλια στην εποχή της νεωτερικότητος, ενός πρωτόλειου Εθνικού Κοινωνισμού, ως της μοναδικής αυθεντικής εκδήλωσης της αρχέγονα Ελληνικής Ιδέας του Αίματος και της Γης.

Μέτωπο Νεολαίας – Τομέας Ιδεολογίας

ΠΗΓΗ: antepithesi.gr