Gustave Flaubert: «Η γυναίκα του κόσμου και άλλες ιστορίες»

Ανθούλα Δανιήλ | 31 Ιανουαρίου 2018 

Ποιος δεν ξέρει τη Μαντάμ Μποβαρί και την περίφημη φράση του Γκιστάβ Φλομπέρ «Η Μαντάμ Μποβαρί είμαι εγώ». Και ενώ έχει γράψει και άλλα σημαντικά έργα, η Μαντάμ Μποβαρί έχει σημαδέψει την παγκόσμια λογοτεχνία με το θέμα της, το οποίο φυσικά δεν αφορά μια γυναίκα που πλήττει και ερωτεύεται για να ξεπεράσει την πλήξη της, αλλά μια γυναίκα που ζει μέσα σ’ έναν κόσμο αδηφάγο, εγωκεντρικό και απάνθρωπο. Στον κόσμο της καταναλωτικής καπιταλιστικής κοινωνίας που, μαζί με τα αποφάγια που αδειάζει στον κάδο, αδειάζει και τον άνθρωπο.

Η υπέροχη Μαντάμ Μποβαρί έχει σπάσει το φράγμα της εποχής της και θα διεκδικεί πάντα μια θέση ανάμεσα στις πρώτες της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ωστόσο, εμείς σήμερα θα δούμε ένα πρώιμο έργο του Φλομπέρ, που πάλι το θέμα του είναι η γυναίκα –«cherchez la femme»–, μια συλλογή ιστοριών με θέμα γυναίκες δαιμονικές, σαν εκείνες που εύκολα και χωρίς τύψη ο Μεσαίωνας θα ανέβαζε στην πυρά. Πρόκειται για το έργο με τον τίτλο Η γυναίκα του κόσμου και άλλες ιστορίες. Κι όπως υποδηλώνει η φράση «cherchez la femme», η οποία αποδίδεται στον Αλέξανδρο Δουμά, κάθε κακό κρύβει πίσω του μια γυναίκα, αρχής γενομένης από την Εύα στον παράδεισο. Και φυσικά τότε είναι που οι πρωτόπλαστοι ανακάλυψαν πως ήταν γυμνοί και ότι η ζωή τελειώνει με θάνατο.

Γυμνοί από τι, όμως, από ενδύματα ή από ασφάλεια; Και θα ήταν ασφαλείς αν ο Σατανάς (κι αυτός θηλυκού γένους στα Γαλλικά) δεν τους είχε ενημερώσει ή απλώς δεν θα το ήξεραν και θα ήσαν μακάριοι και πτωχοί τω πνεύματι; Σημασία έχει πως ο Φλομπέρ στα νεανικά του γραψίματα ηδονίζεται με τον θάνατο, θέλει να ανασηκώσει την επιφάνεια των πραγμάτων και να δει τι κρύβεται από κάτω. Να δει τον θάνατο με την ακατάλυτη δύναμη, επιβλητικό και αιώνιο. Η καταστροφή, το φανταστικό, το μακάβριο, το διαβολικό, το παράξενο, το μυστηριώδες, το παράδοξο, το σατανικό, τα σκέλεθρα, τα κουφάρια, τα κιβούρια, οι συνομιλίες με τον Σατανά οδηγούν την πένα του, και ο θάνατος. Με όλα αυτά κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού, με τον θάνατο, τη «θανή», που παραφυλάει να αρπάξει τις αθώες ψυχές και να τις διασύρει στην αιώνια λήθη και στην κόλαση, την οποία όμως μας παρουσιάζει σαν παράδεισο. Ο θάνατος, άλλωστε, ήταν καλά κρυμμένος και πολυτελώς τυλιγμένος στους φραμπαλάδες των φορεμάτων και στις αγκαλιές των εραστών της Μαντάμ Μποβαρί, ιδέες που είχαν ρίξει τον σπόρο τους στο παρόν βιβλίο και γονιμοποιήθηκαν στα ώριμα έργα του Φλομπέρ.

Ο Φλομπέρ, όπως όλοι οι νέοι, δεν απέφυγε το φλερτ με τον θάνατο και το μακάβριο. Επεδίωξε δυναμικά να ανασηκώσει τη γυαλιστερή επιφάνεια των πραγμάτων και να δει το πραγματικό νόημα και τη ματαιότητα της ζωής, μέσα από το βίωμα του θανάτου, το οποίο είχε παρακολουθήσει από κοντά στο νοσοκομείο που εργαζόταν ο πατέρας του. Η εμπειρία αυτή τον εξοικείωσε με το ζεύγμα-διάζευγμα Ζωή-Θάνατος και του προσέφερε ένα εργαλείο κυνικό αλλά και ρομαντικό για να παρουσιάσει τις υπαρξιακές αναζητήσεις του. Κατάληξη: όλα είναι μάταια, ό,τι γεννιέται πεθαίνει, ο κόσμος ακμάζει και παρακμάζει, αυτοκρατορίες διαλύονται, εκατομμύρια νεκροί στα πεδία των μάταιων πολέμων, κλέφτες, βιαστές, πόρνες, καταχραστές και ο Χριστός σε μια γωνιά μόνος και λυπημένος στη δική του έρημο. Στα υπαρξιακά ερωτήματα –και η ψυχή σε ποιον ανήκει; Την εξουσιάζει κάποιος ή είναι ελεύθερη; Μπορεί να νικήσει τον Σατανά ή η ανυπαρξία της τον αποδιώχνει;– προσπάθησε να απαντήσει μέσα από τις ιστορίες του βιβλίου του, «Η μνηστή και το μνήμα», «Η γυναίκα του κόσμου», «Δαιμονικό όνειρο», «Ο χορός των νεκρών» και «Μεθυσμένος και νεκρός», όλες εμποτισμένες από το πνεύμα του ρομαντισμού, το οποίο έδρασε ισχυρά στο μυαλό του, καθώς και οι μεγάλοι συγγραφείς Μπάιρον, Γκαίτε, Σαίξπηρ, Πόε, Εντγκάρ Κινέ, των οποίων η σκέψη επηρέασε τη δική του. 

Ο «Χορός των νεκρών» βασίζεται σε μια γαλλική δεισιδαιμονία που κατέληξε και στο διάσημο Dance Macabre του Καμίλ Σαιν-Σανς. Πρόκειται για ένα πεζογραφικό ποίημα το οποίο σηματοδοτεί την έναρξη της συγγραφικής πορείας του μεγάλου πεζογράφου που θα επιβραβευτεί με την κορωνίδα των έργων του, τη Μαντάμ Μποβαρί.

Η «Μνηστή στο μνήμα» είναι μια ιστορία αγάπης του Πολ και της Ανέτ που καταστράφηκε από τον κακό κόμη που διεκδίκησε την Ανέτ, τον οποίο σκότωσε ο Πολ και σκοτώθηκε από τους φρουρούς του, αφήνοντας την άμοιρη Ανέτ σαν φάντασμα να αναζητεί τον τάφο του αγαπημένου της.

Η «Γυναίκα του κόσμου» είναι η κόρη του Σατανά που, παρακολουθώντας την ανθρώπινη περιπέτεια από την ημέρα της έξωσης των πρωτόπλαστων από τον παράδεισο, γελά με όλα τα πάθη των ανθρώπων και με την απληστία των βασιλιάδων. Τη Νύχτα της μεγάλης σφαγής του Αγίου Βαρθολομαίου, ούρλιαζε: «“Μ’ αναγνωρίζεις τώρα; …Θανή το όνομά μου!” Το σάβανο που τύλιγε τα κόκαλά της σκίστηκε και φάνηκε ένα φίδι να ρουφάει σάπια σπλάχνα».

Στο «Δαιμονικό όνειρο», ο αλχημιστής Αρθούρος του Αλμαροές, απομονωμένος σε ένα ερειπωμένο και εγκαταλελειμμένο κάστρο, έρχεται αντιμέτωπος με τον Σατανά, ο οποίος επιμένει να τον βοηθήσει και να του χαρίσει χρυσάφι με αντάλλαγμα την ψυχή του. Ο Αρθούρος δεν έχει ψυχή για να ανταλλάξει, έχει όμως έναν πολύ ενδιαφέροντα διάλογο με τον Σατανά πάνω στο ποιος από τους δυο τους είναι πιο δυνατός. Ο Σατανάς θα χρησιμοποιήσει σαν δόλωμα την όμορφη Ιουλιέτα, χωρίς αποτέλεσμα, όμως. Κι έτσι, η άμοιρη Ιουλιέτα θα γκρεμοτσακιστεί από τα νύχια του Σατανά και την αδιαφορία του «άψυχου» Αρθούρου.

Ο «Χορός των νεκρών» είναι μια γιορτή στην οποία οι νεκροί όλων των εποχών τραγουδούν και χορεύουν. Όταν ο θάνατος νικήσει τον θεό και ο Σατανάς πάρει τον θρόνο του, θα αναλάβει να δημιουργήσει το χάος σε άλλους κόσμους. Οι συνομιλίες του Σατανά με τον Χριστό, τον Θάνατο και τον Νέρωνα είναι μάλλον οι πιο ενδιαφέρουσες του βιβλίου.

Τέλος, στο «Μεθυσμένος και νεκρός», μετά από μια κραιπάλη οινοποσίας ο Ριμπό πεθαίνει και ο Ιγκ πέφτει στον ύπνο. Ξυπνά την ώρα της κηδείας. «Ο Ριμπό θάφτηκε, όπως βλέπετε, σε άγιο χώμα και τον Ιγκ, που έζησε πολλά χρόνια ακόμα, τον είχαν από τότε για δαίμονα και μάγο».

Το βιβλίο, στην ωραία μετάφραση της Έφης Κορομηλά, έχει ενδιαφέρον για ό,τι κρύβει επιμελώς κάτω από τη «φρικιαστική» του επιφάνεια, για τις εξακτινώσεις του σε άλλα κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας αλλά και τη συνεισφορά του στο μετέπειτα ώριμο έργο του μεγάλου Γάλλου συγγραφέα Γκιστάβ Φλομπέρ.

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τιτίκα Δημητρούλια, Το μακάβριο και το γοτθικό στοιχείο στα πρώιμα έργα του Γκιστάβ Φλομπέρ
Η ΜΝΗΣΤΗ ΚΑΙ ΤΟ ΜΝΗΜΑ. ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
ΔΑΙΜΟΝΙΚΟ ΟΝΕΙΡΟ. ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο ΧΟΡΟΣ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ
ΜΕΘΥΣΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΝΕΚΡΟΣ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ - Maxime Du Camp, Λογοτεχνικές αναμνήσεις (αποσπάσματα)
Χρονολόγιο βίου και έργου

ISBN	978-960-01-1899-5
Εκδότης	GUTENBERG
Σειρά	ALDINA 12
Χρονολογία Έκδοσης	Νοέμβριος 2017
Αριθμός σελίδων	272
Πρόλογος	ΤΙΤΙΚΑ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ
Μετάφραση	ΕΦΗ ΚΟΡΟΜΗΛΑ
Επιμέλεια	ΤΙΤΙΚΑ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΙΑ, ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΜΑΗΣ

 ΠΗΓΗ: diastixo.gr